Analizë nga njohësi i çështjeve ndërkombëtare Amir Shabani lidhur me ndikimin e Turqisë ndaj Ballkanit, qasja e saj në Evropë, zgjerimi i Bashkimit Evropian dhe si ka arritur Turqia besim reciprok në Ballkan.
Ndikimi i Turqisë në Ballkan ndërlidhet me çështjen se si Ankaraja zyrtare është bërë një aktor i besueshëm në rajon.
Këtu duhet vënë në dukje diplomacia kulturore dhe humanitare, e cila shquhet si një nga shtyllat e rëndësishme të politikës së jashtme të Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim (AK Parti). Kjo doktrinë ka qenë në qendër të vizionit të qeverisë turke për Ballkanin. Në historinë e fundit politike, marrëdhëniet Turqi-Ballkan kanë qenë shumëdimensionale dhe shumështresore.
Derisa Ballkani ka qenë një rajon politikisht i fragmentuar dhe ekonomikisht i brishtë, i cili konsiderohej nga Evropa si “tjetër” zonë, lidhjet fetare, kulturore dhe etnike të rajonit me Turqinë, i dhanë një dimension unik marrëdhënieve të Turqisë me Ballkanin.
Ajo që përcakton perceptimin perëndimor për Ballkanin është e dyfishtë: • popullsia dërrmuese krishtere ortodokse e Ballkanit; • shekujt e gjatë nën sundimin e Perandorisë Osmane.
Ballkani ka pasur gjithashtu një sërë problemesh të tjera të brendshme të tyre.
Konfliktet dramatike etnike ndodhën pas shpërbërjes së Jugosllavisë, ku serbët detyruan masat e përkatësisë muslimane të asimiloheshin përmes një politike gjenocidi etnik që rezultoi në Luftërat e Bosnjës dhe Kosovës.
Qasja e Turqisë ndaj Ballkanit Ballkani si term në Evropë
Ballkani si term në Evropë nënkupton kryesisht konfliktet etnike dhe rivalitetet rajonale të fuqive të mëdha. Për shkak të pozicionit të tij të lartë gjeostrategjik, Ballkani ra viktimë e politikave të shpërbërjes dhe nënshtrimit të fuqive të mëdha gjatë viteve të ’90-ta. Kështu, termi “ballkanizim” përdoret gjerësisht në literaturën e gjuhës angleze për Marrëdhëniet Ndërkombëtare për t’iu referuar vendeve që janë të përmbytura nga konflikti dhe jostabiliteti shoqëror.
Turqia, në kundërshtim me qasjen e ngarkuar me interesa të Fuqive të Mëdha ndaj Ballkanit, filloi një politikë të jashtme të rafinuar të bazuar në lidhjet kulturore dhe historike për të nxitur marrëdhëniet socio-ekonomike, sociokulturore dhe përfundimisht politiko-ekonomike.
Ankaraja ndërmori hapa proaktivë në bashkëpunim me kryeqytetet e Ballkanit dhe forcoi marrëdhëniet përmes projekteve të zhvillimit ekonomik reciprokisht të dobishme, rritjes së vëllimit tregtar dhe kapitalit njerëzor dhe ofrimit të mundësive arsimore.
Politika zyrtare e Turqisë në Ballkan mbështetet në katër parimet e mëposhtme: dialogu politik i nivelit të lartë, siguri për të gjithë, integrim i lartë ekonomik dhe mbrojtjen e strukturave sociale multietnike, multikulturore dhe multifetare të rajonit.
Turqia është një aktor balancues në Ballkan Gjatë vizitës së Presidentit Erdogan në Bosnje dhe Hercegovinë dhe Mal të Zi në shtator të vitit 2021, Milorad Dodik, një nacionalist ortodoks serb dhe anëtar serb i Këshillit Presidencial të Bosnjë dhe Hercegovinës, tha se vendet e Bashkimit Evropian.
Në një rast tjetër, në janar të vitit 2022, Dodik deklaroi se siguria dhe e ardhmja politike e Bosnjë dhe Hercegovinës varen nga një dialog i politikanëve vendas si presidenti serb Vuçiç dhe ai kroat Milanoviç me mbështetjen e presidentit turk Erdogan.
Përsëri, në janar të atij viti, kryeministri shqiptar Edi Rama e përshkroi Presidentin Erdogan si një person që bën atë që thotë dhe thotë atë që bën si për Shqipërinë ashtu edhe për paqen, zhvillimin dhe stabilitetin rajonal.
Ky është gjithashtu tregues i një ngërçi tjetër politik të BE-së.
Populizmi në rritje i ekstremit të djathtë në vendet e BE-së, mungesa e një vullneti politik gjithëpërfshirës, vizioni dhe vendosmëria, si dhe çështjet e lidershipit, të gjitha ngushtojnë pikëpamjen e Evropës për Ballkanin.
Kjo rrjedhë negative shkakton reagime dhe dyshime ndaj politikës evropiane në sytë e elitave dhe shoqërive politike dhe burokratike ballkanike në përgjithësi.
Zgjerimi i BE-së Hulumtimet dhe llogaritjet tregojnë se 52% e popullsisë së BE-së është kundër zgjerimit.
Norma është 62% në Holandë, 58% në Francë dhe 57% në Gjermani. Këtu mund të theksojmë se Franca, Danimarka dhe Holanda minojnë vazhdimisht procesin e anëtarësimit të Shqipërisë në BE.
Reagimi i kryeministrit Rama ndaj kësaj situate tregon mosbesimin që qëndron në të. Rama u shpreh se Shqipëria nuk do të qajë më në derën e Evropës.
Po kështu, ndjenja e mosbesimit dhe përçarjes në Evropë gjatë pandemisë globale, përmblidhet në fjalët e presidentit serb Vuçiç: “Solidariteti evropian është një përrallë.”
Në krahasim me pamjen gri të marrëdhënieve Evropë-Ballkan, sondazhet e fundit të opinionit publik në Ballkan tregojnë një interes në rritje për Turqinë. Sipas një studimi të Këshillit Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë në gusht të vitit 2021, për Serbinë, Turqia është vendi i tretë që i besohet pas Rusisë dhe Kinës.
Marrëdhënia e bashkëpunimit dhe besimit që Turqia ka zhvilluar me vendet e Ballkanit duke u mbështetur në fuqinë e saj të butë (soft power) në njëzet vitet e fundit është e një rëndësie kyçe.
Agjencia Turke për Bashkëpunim dhe Koordinim (TIKA), Presidenca për turqit jashtë vendit dhe komunitetet e afërta (YTB), Instituti Yunus Emre, Fondacioni Maarif, Gjysmëhëna e Kuqe Turke, Fondacioni Fetar Turk, si dhe OJQ të ndryshme dhe institucione ndërkombëtare të arsimit të lartë, luajnë një rol të rëndësishëm në Ballkan.
Turqia si një aktor i besuar në Ballkan.
Si arriti Turqia besimin reciprok?
Këtu janë arsyet: Së pari, Turqia nuk imponon asnjë pikëpamje për ndonjë tension të brendshëm apo rajonal që rritet në Ballkan; në vend të kësaj, Turqia ofron pa kushte ndihmë dhe mbështetje për të gjitha palët. Së dyti, Turqia zbaton parimin e “përfshirjes” në politikën e saj të jashtme.
Kjo dëshmohet, ndër të tjera, në mbështetjen që Turqia i dha Kosovës; hapësirën diplomatike-politike që i hapi Maqedonisë së Veriut; krijimi dhe funksionimi i mekanizmave trepalësh Turqi-Bosnjë-Serbi dhe Turqi-Bosnjë-Kroaci gjatë presidencës së Turqisë të Procesit të Bashkëpunimit të Evropës Juglindore; qëndrimi aktiv dhe diplomacia shumëdimensionale e Ankarasë për të eliminuar zhvillimet negative që u rishfaqën në Bosnje në vitin 2021 dhe pozicionin balancues që luan në tensionin Shqipëri-Kosovë dhe Serbi.
Në proceset rajonale apo ndërshtetërore të zgjidhjes së konflikteve, Turqia përpiqet të zhvillojë një politikë të bazuar në angazhimin konstruktiv.
Së treti, Turqia nuk përpiqet të dominojë proceset dypalëshe.
Në vend të kësaj, ajo kryen një politikë të favorshme në sektorët e infrastrukturës, energjisë, transportit, industrisë së mbrojtjes, bankave dhe veçanërisht në tregti.
E fundit, Turqia nuk i afrohet rajonit të Ballkanit vetëm përmes identitetit dhe fesë.
Në vend të kësaj, ajo miraton një qasje drejt ruajtjes së strukturave sociale multikulturore, multi-etnike dhe multifetare në Ballkan.
Si përfundim, marrëdhëniet Turqi-Ballkan bazohen në situata të favorshme, duke vendosur parimin e reciprocitetit në qendër. Mbajtja e kësaj qasjeje varet nga kapaciteti i kryeqyteteve për të mbrojtur marrëdhënien nga efektet negative të jashtme.
