Etnonacionalizmi, narrativi antigjinor, ekstremizmi fetar dhe narrativi antiserb në Kosovë ndërlidhen mes vete, janë në rritje dhe kontribuojnë në ndarjet në shoqëri, u tha në një konferencë rajonale që u mbajt në Prishtinë, më 29 janar.
Konferenca u organizua në kuadër të projektit “Lufta kundër ekstremizmit në Kosovë: trendët, sfidat dhe kundërmasat”.
Projekti, i mbështetur nga Ambasada e Mbretërisë së Holandës në Kosovë, u zbatua nga organizata joqeveritare Sbunker në Prishtinë, me qëllim të ofrimit të një pasqyre të përgjithshme të ekstremizmit në Kosovë dhe të rekomandimeve për shtypjen e tij.
Adelina Hasani, hulumtuese dhe autore e këtij raporti, tha se etnonacionalizmi në Kosovë është pasojë e çështjeve të pazgjidhura nga vitet 1990 dhe ndodhive në luftë.
Nga mungesa e adresimit të drejtësisë tranzicionale, sipas saj, këtu dominon edhe diskursi politik.
“Narrativët dhe ekstremizmi i djathtë janë duke u përhapur në Kosovë. Etnonacionalizmi është kryesisht i pranishëm mes shqiptarëve dhe serbëve në Kosovë dhe kjo është e kuptueshme marrë parasysh trashëgiminë e viteve 1990. Megjithatë, etnonacionalizmi e thellon ndarjen mes serbëve dhe shqiptarëve dhe e pengon procesin e pajtimit”, tha Hasani.
Të dhënat për hulumtimin “Lufta kundër ekstremizmit në Kosovë” janë mbledhur kryesisht përmes diskutimeve publike në disa komuna të Kosovës, ndërsa janë përdorur edhe studime të ndryshme vendore dhe ndërkombëtare që kanë të bëjnë me ekstremizmin.
Diskutime të tilla publike, megjithatë, nuk ka pasur në komunat në veri të Kosovës, të banuara me shumicë serbe, për shkak të, siç u tha, situatës politike.
Në këto komuna, tensionet kanë qenë të larta viteve të fundit, për shkak të përpjekjeve të Qeverisë së Kosovës për të shtrirë autoritetin edhe në atë zonë, përkundër refuzimeve të komunitetit serb për t’u integruar.
Duke folur për trendin e etnonacionalizmit në mesin e komunitetit shqiptar në Kosovë, Hasani tha se ai vihet re kryesisht në narrativin në rrjetet sociale dhe në diskursin publik.
Sipas saj, ka një “stigmatizim të komunitetit serb”.
Hasani theksoi, gjithashtu, se Kosova është një vend multietnik, por se përballet me “pengesa” për t’u bërë një shoqëri gjithëpërfshirëse, sepse autoritetet tregojnë mospërputhje në përdorimin e simboleve të Kosovës, siç është flamuri.
“Përdorimi i flamurit shqiptar në shumë institucione sjell pasiguri jo vetëm për komunitetin serb, por edhe për komunitetet tjera pakicë në Kosovë”, tha ajo.
Hasani shtoi se etnonacionalizmi në mesin e komunitetit serb është kryesisht i pranishëm në komunat në veri të Kosovës.
Sipas saj, ai është pjesërisht pasojë e dezinformatave që vijnë nga Rusia dhe përhapen përmes mediave në Serbi.
“Ne kemi narrativë që thonë se duan t’i dëbojnë serbët nga veriu i Kosovës – gjë që rrit frikën në mesin e komunitetit serb”, tha ajo.
Përndryshe, edhe zyrtarët e Serbisë, edhe ata të Listës Serbe – partisë më të madhe të serbëve në Kosovë, që gëzon mbështetjen e Beogradit – i përshkruajnë shpeshherë veprimet e Qeverisë së Kosovës për shtrirjen e autoritetit në veri si “persekutim i serbëve nga regjimi i kryeministrit të Kosovës, Albin Kurti”.
Studimi “Lufta kundër ekstremizmit në Kosovë: trendët, sfidat dhe kundërmasat” identifikon edhe një narrativ antigjinor, që është i drejtuar kryesisht kundër popullatës LGBT dhe abortit.
“Grupi që përdor narrativ të tillë, përpiqet ta mbrojë familjen tradicionale. Ai e sheh komunitetin LGBT si kërcënim, sepse beson se ai i shkatërron vlerat e familjes, se familja përbëhet nga babai, nëna dhe fëmija”, tha studiuesja Adelina Hasani.
Sipas saj, narrativë të tillë kanë mbrojtur edhe deputetë të caktuar të Kuvendit të Kosovës.
“Narrativi antigjinor është i pranishëm edhe në mediat sociale. Ai është i drejtuar kundër aktivisteve për të drejtat e grave”, shtoi ajo.
Kur bëhet fjalë për ekstremizmin fetar, Hasani theksoi se ky fenomen në Kosovë ka arritur kulmin në vitin 2014, por se është ende i pranishëm në shoqëri.
“Institucionet e sigurisë kanë qenë shumë të rrepta ndaj radikalizmit fetar dhe tani ai shprehet kryesisht në rrethe familjare. Ajo që unë shoh si kërcënim, është se ekstremizmi fetar mund të ndikojë në zhvillimin e vlerave demokratike dhe të të gjithë shoqërisë. Ata që promovojnë ekstremizmin fetar, duan ta portretizojnë demokracinë si një sistem të korruptuar, të dështuar dhe ta promovojnë veten si alternativë”, tha Hasani.
Kuptimi i këtyre trendëve, sipas saj, do të ndihmojë në gjetjen e zgjidhjeve afatgjate për luftimin e tyre.
Studimi “Lufta kundër ekstremizmit në Kosovë: trendët, sfidat dhe kundërmasat” ofron një sërë rekomandimesh për institucionet në lidhje me rritjen e këtij fenomeni, duke përfshirë zhvillimin e programeve socio-kulturore për të rinjtë, gjetjen e mënyrave për të reduktuar ekstremizmin online dhe adresimin e çështjeve të drejtësisë tranzicionale dhe të narrativëve historikë.
Si pjesë e këtij projekti u hap edhe një faqe interneti që do të përfshijë një paketë mjetesh praktike, të krijuara për mësimdhënësit, edukatorët, udhëheqësit lokalë dhe të komunitetit, për t’i ndihmuar ata në parandalimin e ekstremizmit në një fazë të hershme.
Ekstremizmi në vendet e rajonit
Në një panel rajonal në kuadër të kësaj konference, i titulluar “E djathta ekstreme në Ballkanin Perëndimor: Ndikimi rajonal dhe lidhjet transnacionale”, ekspertët arritën në përfundimin se grupet e krahut të djathtë, veprojnë në të gjitha vendet e rajonit, dhe se gjithnjë e më shumë të rinj kanë pikëpamje ekstreme dhe përqafojnë ideologjinë e djathtë.
Jasmina Llazoviq nga Instituti Heartefact në Serbi, i cili merret me shqyrtimin kritik të realitetit kulturor dhe social, tha se ekzistojnë së paku dhjetë grupe të krahut të djathtë në Serbi që përhapin pikëpamje ekstremiste.
“Këto grupe shfrytëzohen kur u përshtatet autoriteteve. Ato as që duhet të bëjnë ndonjë gjë të dhunshme, vetë prania e tyre në hapësirat publike është problematike. Çdo përpjekje e shoqërisë civile për të folur për drejtësinë tranzicionale apo pajtimin, pengohet”, tha Llazoviq.
Ajo shtoi se disa nga këto grupe të djathta, janë të regjistruara edhe si organizata politike, dhe si shembuj përmendi partitë: Zavetnici dhe Dveri.
Anëtare e Qeverisë serbe është edhe kryetarja e Partisë Zavetnici, Millica Gjurgjeviq Stamenkovski, edhe pse kjo parti nuk e ka kaluar pragun në zgjedhjet e fundit parlamentare.
Zavetnici u formua në vitin 2012, pasi disa anëtarë u larguan nga Partia Radikale Serbe ultranacionaliste, kryetar i së cilës në atë kohë ishte Vojisllav Sheshel, i dënuar për krime lufte nga Gjykata e Hagës.
Mirza Bulubashiq, ligjërues në Fakultetin e Kriminologjisë dhe Studimeve të Sigurisë në Universitetin e Sarajevës, tha se ka shumë grupe të krahut të djathtë që e paraqesin veten si “organizata humanitare”, por, në fakt, përhapin pikëpamje ekstremiste.
Sipas tij, këto grupe operojnë kryesisht përmes rrjeteve sociale, për të përhapur pikëpamje apo simbole neonaziste.
Si shembull, ai përmendi Lëvizjen Levijatan, anëtarët e së cilës paraqiten si aktivistë për mbrojtjen e kafshëve.
Megjithatë, ata janë arrestuar disa herë për kërcënime dhe për qëndrime kundër imigrantëve, kundër romëve dhe kundër komunitetit LGBT.
“Ka përhapje të urrejtjes edhe përmes lojërave online. Kam parë që disa lojëra, të cilat janë falas në internet, përpiqen të ndryshojnë historinë, luftërat e viteve ‘90, por edhe luftërat e tjera. Të rinjtë kanë qasje të drejtpërdrejtë në këto lojëra. Ju mund të zgjidhni të jeni nazistë ose të jeni në një njësi serbe në Srebrenicë, ku është kryer gjenocid”, tha Bulubashiq.
Nejra Velan nga Iniciativa Atlantike në Bosnje dhe Hercegovinë – qëllim i së cilës është të marrë vendime bazuar në opinione dhe fakte të informuara, e jo paragjykime dhe interpretime të njëanshme – tha se ka edhe narrativë ekstremë gjinorë, që kanë në shënjestër burrat, duke u bazuar në tema nacionaliste.
Lëvizjet e tilla, sipas saj, bëjnë thirrje për kthimin e familjes patriarkale dhe rolit gjinor të gruas, përkatësisht amësisë.
