Ishte gjyqi më spektakolar i mbajtur ndonjëherë në Vietnam, që ka gjykuar një prej mashtrimeve bankare më të mëdha që bota ka parë ndonjëherë.
Pas portikut të verdhë madhështor të gjykatës së epokës koloniale në qytetin Ho Chi Minh, një ndërtuese vietnameze 67-vjeçare u dënua me vdekje të enjten për grabitjen e një prej bankave më të mëdha të vendit gjatë një periudhe 11-vjeçare, raporton BBC
Është një vendim i rrallë – ajo është një nga gratë e pakta në Vietnam që është dënuar me vdekje për një krim të kryer nga persona të pasur.
Vendimi është një pasqyrim i shkallës marramendëse të mashtrimit. Truong My Lan u dënua për marrjen e 44 miliardë dollarëve në kredi nga Banka Tregtare Saigon. Vendimi kërkon që ajo të kthejë 27 miliardë dollarë, një shumë që prokurorët thanë se mund të mos rikthehet kurrë. Disa besojnë se dënimi me vdekje është mënyra e gjykatës për ta inkurajuar atë të kthejë disa nga miliardat e humbura.
Autoritetet zakonisht të fshehta komuniste ishin jokarakteristikisht të çiltër në lidhje me këtë rast, duke hyrë në detaje të vogla për mediat. Ata thanë se 2,700 njerëz u thirrën për të dëshmuar, ndërsa 10 prokurorë të shtetit dhe rreth 200 avokatë ishin të përfshirë.
Provat ishin në 104 kuti që peshonin gjithsej gjashtë tonë. Tetëdhjetë e pesë të tjerë u gjykuan me Truong My Lan, e cila mohoi akuzat dhe mund të apelojë vendimin.
Të gjithë të pandehurit u shpallën fajtorë. Katër morën burg të përjetshëm. Të tjerëve iu dhanë dënime me burg nga 20 deri në tre vjet me kusht. Burri dhe mbesa e Truong My Lan morën respektivisht nëntë dhe 17 vjet burg.
“Nuk ka pasur kurrë një gjyq të tillë, mendoj unë, në epokën komuniste”, thotë David Brown, një zyrtar i pensionuar i Departamentit të Shtetit të ShBA-së me përvojë të gjatë në Vietnam. “Sigurisht që nuk ka pasur asgjë në këtë shkallë”.
Gjyqi ishte kapitulli më dramatik deri më tani në fushatën kundër korrupsionit “Furrat e ndezura” të udhëhequr nga Sekretari i Përgjithshëm i Partisë Komuniste, Nguyen Phu Trong.
Truong My Lan vjen nga një familje kinezo-vietnameze në qytetin Ho Chi Minh, dikur Saigon. Qyteti ka qenë prej kohësh motori tregtar i ekonomisë vietnameze, që daton që nga ditët e tij si kryeqyteti antikomunist i Vietnamit të Jugut, me një komunitet të madh etnik kinez.
Ajo filloi si shitëse tezge në treg, duke shitur kozmetikë me nënën e saj, por filloi të blinte toka dhe prona pasi Partia Komuniste nisi një periudhë reformash ekonomike, të njohur si “Doi Moi”, në vitin 1986. Në vitet 1990, ajo zotëronte një portofol të madh të hoteleve dhe restoranteve.
Megjithëse Vietnami është më i njohur jashtë vendit për sektorin e tij të prodhimit me rritje të shpejtë, si një zinxhir alternativ furnizimi për Kinën, shumica e vietnamezëve të pasur i fituan paratë e tyre me prona.
E gjithë toka është zyrtarisht në pronësi të shtetit. Marrja e aksesit në të shpesh mbështetet në marrëdhëniet personale me zyrtarët shtetërorë. Korrupsioni u përshkallëzua ndërsa ekonomia u rrit dhe u bë endemike.
Deri në vitin 2011, Truong My Lan ishte një figurë e njohur biznesi në qytetin Ho Chi Minh dhe asaj iu lejua të organizonte bashkimin e tre bankave më të vogla në një entitet më të madh: Saigon Commercial Bank.
Ligji vietnamez ndalon çdo individ që të mbajë më shumë se 5% të aksioneve në çdo bankë. Por prokurorët thonë se përmes qindra kompanive guaskë dhe njerëzve që vepronin si përfaqësues të saj, Truong My Lan zotëronte në fakt më shumë se 90% të Saigon Commercial.
Ata e akuzuan atë për përdorimin e atij pushteti për të emëruar njerëzit e saj si menaxherë, dhe më pas i urdhëroi ata të miratonin qindra kredi për rrjetin e kompanive guaskë që ajo kontrollonte.
Shumat e nxjerra janë marramendëse. Kreditë e saj përbënin 93% të të gjithë huadhënies së bankës.
Sipas prokurorëve, gjatë një periudhe prej tre vjetësh nga shkurti 2019, ajo urdhëroi shoferin e saj të tërhiqte 108 trilionë dong vietnamez, më shumë se 4 miliardë dollarë në para nga banka dhe t’i fshihte ato në bodrumin e saj.
Kaq para, edhe nëse të gjitha do të ishin në kartëmonedhat më të mëdha të Vietnamit, do të peshonin dy ton.
Ajo u akuzua gjithashtu për ryshfet bujar për t’u siguruar që kreditë e saj nuk do të shqyrtoheshin kurrë. Një ish-kryeinspektor në bankën qendrore u dënua me burgim të përjetshëm për marrjen e ryshfetit prej 5 milionë dollarësh.
Publiciteti i sanksionuar zyrtarisht në lidhje me çështjen kanalizoi zemërimin e publikut për korrupsionin kundër Truong My Lan, paraqitja e lodhur dhe e parregulluar e të cilës në gjykatë ishte në kontrast të plotë me fotot e saj magjepsëse publicitare që njerëzit kishin parë në të kaluarën.
Por pyetjet po bëhen gjithashtu se pse ajo ishte në gjendje të vazhdonte me mashtrimin e supozuar për kaq gjatë.
“Jam në mëdyshje”, thotë Le Hong Hiep i cili drejton Programin e Studimeve të Vietnamit në Institutin ISEAS – Yusof Ishak në Singapor.
“Sepse nuk ishte sekret. Dihej mirë në treg që Truong My Lan dhe grupi i saj Van Thinh Phat po përdornin SCB si derrkucën e tyre për të financuar blerjen masive të pronave të paluajtshme në vendet më kryesore”.
“Ishte e qartë se ajo duhej t’i merrte paratë nga diku. Por sërish, kjo është një praktikë kaq e zakonshme. SCB nuk është e vetmja bankë që përdoret në këtë mënyrë. Kështu që ndoshta qeveria e ka humbur shikimin sepse ka shumë raste të ngjashme në treg”.
David Brown beson se ajo ishte e mbrojtur nga figura të fuqishme që kanë dominuar biznesin dhe politikën në qytetin Ho Chi Minh për dekada. Dhe ai sheh një faktor më të madh në lojë në mënyrën se si po zhvillohet ky gjyq: një përpjekje për të rikthyer autoritetin e Partisë Komuniste mbi kulturën e biznesit të lirë të jugut.
“Ajo që Nguyen Phu Trong dhe aleatët e tij në parti po përpiqen të bëjnë është të rimarrin kontrollin e Saigonit, ose të paktën ta ndalojnë atë t’iu rrëshqasë nga duart”.
“Deri në vitin 2016, partia në Hanoi pothuajse e la këtë mafia kinezo-vietnameze të drejtonte vendin. Ata do të bënin të gjitha zhurmat e duhura që liderët komunistë lokalë supozohej të bënin, por në të njëjtën kohë ata po mjelnin qytetin për një hise të konsiderueshme nga paratë që po bëheshin atje”.
Në moshën 79-vjeçare, shefi i partisë Nguyen Phu Trong është në gjendje të dobët shëndetësore dhe pothuajse me siguri do të duhet të tërhiqet në Kongresin e ardhshëm të Partisë Komuniste në 2026, kur do të zgjidhen udhëheqësit e rinj.
Ai ka qenë një nga sekretarët e përgjithshëm më jetëgjatë dhe më konsekuent, duke rikthyer autoritetin e krahut konservator të partisë në një nivel të paparë që nga reformat e viteve 1980. Ai qartazi nuk dëshiron të rrezikojë të lejojë hapjen e mjaftueshme për të minuar mbajtjen e partisë në pushtetin politik.
Por ai është bllokuar në një kontradiktë. Nën udhëheqjen e tij partia ka vendosur një objektiv ambicioz për arritjen e statusit të vendit të pasur deri në vitin 2045, me një ekonomi të bazuar në teknologji dhe njohuri. Kjo është ajo që po nxit partneritetin gjithnjë e më të ngushtë me Shtetet e Bashkuara.
Megjithatë, rritja më e shpejtë në Vietnam pothuajse në mënyrë të pashmangshme do të thotë më shumë korrupsion. Luftoni shumë korrupsionin dhe rrezikoni të shuani shumë aktivitet ekonomik. Tashmë ka ankesa se burokracia është ngadalësuar, pasi zyrtarët i shmangen vendimeve që mund t’i implikojnë ata në një rast korrupsioni.
“Ky është paradoksi”, thotë Le Hong Hiep. “Modeli i tyre i rritjes ka qenë i mbështetur në praktikat korruptive për kaq shumë kohë. Korrupsioni ka qenë yndyra që ka mbajtur makinerinë në punë. Nëse ata ndalojnë yndyrën, gjërat mund të mos funksionojnë më”.
