Analizë nga njohësi i çështjeve ndërkombëtare, Amir Shabani.
1 korriku shënon dhjetë vjet që kur Kroacia u anëtarësua në Bashkimin Evropian (BE) – dhe asnjë vend nuk e ka bërë këtë që atëherë. Është kohëzgjatja më e gjatë pa një anëtar të ri për BE-në dhe institucionet paraardhëse të saj që nga viti 1973. Ekspertë të shumtë shpjegojnë debatin aktual politik kompleks brenda BE-së mbi zgjerimin, si dhe shumica e tyre ndajnë njohuritë e tyre për anëtarët e rinj të mundshëm— kandidatët zyrtarë si dhe disa letra të egra.
Mësime të vështira për zgjerimin e BE-së Gjatë dhjetë viteve që nga zgjerimi i fundit i BE-së, disa mësime të vështira kanë dalë për njëzet e shtatë shtetet anëtare ekzistuese. Ndryshe nga sa pritej, këto mësime kanë pak të bëjnë me reformën e institucioneve dhe proceseve të BE-së. Në vend të kësaj, ato janë të rrënjosura në dobësitë politike si në Evropën “e vjetër” dhe në Evropën “e re”. Mbi të gjitha, shtetet anëtare ekzistuese i frikësohen shfaqjes së anëtarëve të rinj – dhe veçanërisht një anëtari të ri të madh, siç është Ukraina – me dështime serioze të sundimit të ligjit, në Poloni apo Hungari.
Kur BE vendosi t’i japë Ukrainës dhe Moldavisë statusin e kandidaturës në qershor 2022, ishte një vendim politik i motivuar nga dëshira për të treguar unitet përballë agresionit rus. Asnjë vend nuk do të ishte kualifikuar për statusin e kandidaturës në rrethana normale dhe as shtetet anëtare ekzistuese nuk do të kishin qenë të gatshëm të bënin një përjashtim të tillë. Por të dy vendet kanë punuar shumë dhe pyetja tani është se kur të hapen negociatat për rregullore specifike. Anëtarët e mundshëm nga Ballkani paraqesin një pamje më të përzier, me disa qeveri që bëjnë përparim dhe të tjera madje duken të pakënaqura për vlerën e anëtarësimit. Derisa debati për zgjerimin e BE-së fillon të nxehet, duhet pasur parasysh katër pika kryesore:
1. Institucionet mund të përshtaten. Çdo raund zgjerimi është shoqëruar me thirrje për reforma institucionale dhe ndryshim traktati. Në asnjë mënyrë, u tha, nuk mund të funksionojë BE-ja në pesëmbëdhjetë, në njëzet e pesë ose në njëzet e shtatë. Megjithatë, institucionet e BE-së vazhdojnë të funksionojnë. Në të vërtetë, gjatë pandemisë COVID-19 dhe në përgjigje të pushtimit të Ukrainës, BE-ja ka marrë vendime më të vështira më shpejt se në çdo kohë në historinë e saj.
2. Procesi i anëtarësimit ofron shumë mundësi për anëtarët ekzistues për të zgjidhur llogaritë historike me anëtarët e mundshëm, duke ngadalësuar procesin. Shumë shpesh, kjo është për shkak të ankesave të veçanta historike të shfrytëzuara nga politikanët e shteteve anëtare; siç po shkojnë përpjekjet e Bullgarisë për të ngadalësuar pranimin e Maqedonisë së Veriut ose dështimin e Spanjës për të përballuar ofertën e Kosovës.
3. Vlerësimi rigoroz i rregulloreve nuk parandalon prapambetjen demokratike. Dymbëdhjetë shtetet kryesisht postkomuniste të pranuara në 2004 dhe 2007 duhej të plotësonin standarde shumë më të larta të kohezionit rregullator sesa hyrjet e mëparshme. Megjithatë, sot, anëtarët e klasës së Polonisë dhe Hungarisë 2004 përballen me akuza se janë larguar nga vlerat bazë të BE-së për sundimin e ligjit, veçanërisht në lidhje me gjyqësorin dhe median. Shtetet e tjera anëtare kanë pasur gjithashtu pyetje në lidhje me gjendjen e demokracive të tyre.
4. Mësimi më i madh nga të gjithë është se politika është elementi kyç në procesin e anëtarësimit. Cili do të jetë reagimi i së majtës radikale dhe ekstremit të djathtë që është bërë një faktor i tillë në politikën e brendshme të BE-së? A do të jetë një pengesë ratifikimi i çdo pranimi nga anëtarët ekzistues? Ukraina dhe Moldavia kanë përfituar nga politika deri më tani, por derisa procesi i anëtarësimit ecën përpara dhe anëtarësimi duket më afër, politika – veçanërisht midis shteteve anëtare aktuale – do të bëhet më e vështirë.
