Tarifa prej 10 për qind e vendosur nga Shtetet e Bashkuara për Kosovën do t’i shtrenjtojë produktet kosovare që eksportohen në SHBA dhe, si pasojë, mund të bjerë kërkesa për to, tha kryetari i Odës Ekonomike të Kosovës, Lulzim Rafuna.
Ai u bëri thirrje institucioneve të Kosovës që të shfrytëzojnë të gjitha kanalet e mundshme për të kërkuar pezullimin – qoftë edhe të përkohshëm – të kësaj tarife, por gjithashtu të eliminojnë tarifën ekzistuese ndaj produkteve të SHBA-së.
Rafuna tha gjithashtu se edhe tarifa prej 20 për qind e vendosur nga SHBA ndaj Bashkimit Evropian mund të ketë ndikime indirekte në Kosovë, veçanërisht te prodhuesit vendorë që furnizohen me mallra nga BE-ja, të cilat në fakt importohen nga SHBA-ja.
Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Donald Trump, njoftoi të mërkurën se SHBA-ja do të vendosë një tarifë bazë prej 10 për qind për importet nga të gjitha vendet e botës, përfshirë nga Kosova dhe vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor.
Intervista e plotë e Rafunës dhënë për Radio Evropa e Lirë:
REL: Zoti Rafuna, Kosova tani është subjekt i tarifës prej 10 për qind të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Çfarë ndikimi mund të ketë kjo në eksportet e Kosovës drejt tregut amerikan?
Lulzim Rafuna: Po, ndikimi do të jetë i madh, sepse do të kemi një tarifë shtesë prej 10 për qind për mallrat e Kosovës që eksportohen në tregun e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Edhe pse na është vendosur një tarifë më e ulët sesa disa vendeve të rajonit, që e rrethojnë Kosovën, kjo gjithsesi e shtrenjton produktin me origjinë nga Kosova, i cili do të dalë në tregun e SHBA-së më i shtrenjtë sesa ka qenë deri më sot.
REL: Cilat produkte eksportohen më së shumti nga Kosova në tregun amerikan dhe sa është vlera e tyre?
Lulzim Rafuna: Nëse i shohim të dhënat nga Agjencia e Statistikave të Kosovës dhe nga Dogana e Kosovës, shohim që rreth 50 për qind të eksporteve përbëhen kryesisht nga artikuj që lidhen me mobilieri – krevate, dyshekë, jastëkë. Rreth 30 për qind janë tekstil dhe artikuj tekstili. Më pas, 9 për qind përbëhen nga metalet bazë dhe artikujt e tyre, si dhe ushqimet e përgatitura, dhe një përqindje shumë e vogël përbëhet nga produktet prej plastike apo gome.
Kjo është struktura e mallrave që kemi eksportuar në tregun e SHBA-së. Ndërsa, nëse e shohim nga aspekti i vlerës, fatkeqësisht që nga viti 2022 ka nisur një rënie e vlerës së eksporteve, dhe kjo ka ndodhur ende pa u vendosur kjo tarifë.
Në vitin 2021 kemi pasur eksporte në vlerë prej 122 milionë eurosh, në vitin 2022 kjo vlerë ka qenë 136 milionë, ndërsa në vitin 2023 ka rënë në 106 milionë. Në vitin 2024 kemi pasur vetëm rreth 40 milionë.
Dihet se ndër vite Kosova ka përfituar nga Sistemi i Preferencave për një grup të madh artikujsh të lejuar, gjë që ka ndihmuar zhvillimin e bizneseve dhe eksportin e tyre në tregun e SHBA-së.
REL: Me hyrjen në fuqi të taksës, a nënkupton kjo edhe tërheqje nga programi tregtar i quajtur Sistemi i Përgjithshëm i Preferencave, në bazë të të cilit Kosova ka eksportuar 3.500 produkte në SHBA, pa iu nënshtruar taksave doganore?
Lulzim Rafuna: Sipas të dhënave që i kemi deri më sot, nuk rezulton që është përjashtuar ndonjë grup artikujsh që kanë qenë të përfshirë në Sistemin e Përgjithshëm të Preferencave. Informacioni që kemi është se për të gjitha mallrat që eksportohen nga Kosova në tregun e SHBA-së do të paguhet taksë. Kjo nënkupton se nuk do të ketë më sistem preferencial për një grup të caktuar të artikujve, duke pasur parasysh që është vendosur një tatim për të gjitha mallrat që eksportohen nga Republika e Kosovës.
REL: Zoti Rafuna, zbatimi i kësaj tarife a mund të ndikojë në rënien e të hyrave te bizneset që janë të orientuara drejt eksportit në SHBA dhe rrjedhimisht edhe në zvogëlimin e vendeve të reja të punës?
Lulzim Rafuna: Po, padyshim që po. Nëse produkti ynë del më i shtrenjtë në tregun e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, dhe pa dyshim që do të dalë më i shtrenjtë, për shkak se tani paguhet një taksë doganore shtesë, atëherë do të bjerë kërkesa për produktet e Kosovës. Kur bie kërkesa, bie edhe prodhimi. Bizneset do të përpiqen të gjejnë tregje të reja, por kjo kërkon kohë, angazhim dhe investime. Nuk është diçka që ndodh brenda natës, nuk është e lehtë të riorientohesh menjëherë në një treg të ri.
Padyshim që nuk është lajm i mirë. Ajo që duhet të bëjnë institucionet tona është të shfrytëzojnë të gjitha kanalet e mundshme për të kërkuar pezullimin, qoftë edhe të përkohshëm, të kësaj tarife. Ne kemi pasur raste të ngjashme më parë, për shembull, gjatë administratës së presidentit Trump, një tarifë doganore ndaj Kanadasë u pezullua për një periudhë prej dy muajsh. Pra, kjo është e mundur.
Edhe një herë, them që institucionet tona duhet të punojnë për të gjetur një mundësi ose për ta pezulluar këtë tarifë, ose – më së miri – për ta larguar plotësisht.
REL: Zoti Rafuna, Shtetet e Bashkuara kanë vendosur gjithashtu një tarifë prej 20 për qind edhe për mallrat që vijnë nga Bashkimi Evropian. Duke qenë se Kosova ka shkëmbime tregtare me BE-në, si mund të ndikojë kjo në tregun e brendshëm të Kosovës, apo cilat mund të jenë efektet e kësaj mase?
Lulzim Rafuna: Kjo mund të ndikojë në mënyrë indirekte. E pamë reagimin sot e institucioneve të BE-së, të cilat kanë paralajmëruar kundërpërgjigje ndaj administratës amerikane me vendosjen e tarifave të reja për mallrat që vijnë nga Shtetet e Bashkuara.
Deri tani kemi pasur një sistem të tregtisë së lirë, qëllimi i të cilit ka qenë që mallrat të qarkullojnë me çmime më të lira dhe me kualitet për konsumatorët.
Në rast se kompanitë evropiane importojnë lëndë të parë apo gjysmë-produkte nga SHBA-ja dhe tani përballen me tarifa doganore shtesë, atëherë në momentin kur kompanitë tona e blejnë atë mall nga kompanitë evropiane – pasi tregun tonë primar e kemi tregun evropian – do ta blejnë lëndën e parë më shtrenjtë, dhe rrjedhimisht edhe produkti që do të prodhohet në Kosovë do të jetë më i shtrenjtë.
Në mënyrë indirekte ka ndikim, sa, mbetet për t’u parë.
Mirëpo, nuk është lajm i mirë. Sikurse për tarifën tonë që është vendosur për eksportet nga SHBA-ja, po ashtu edhe vendosja e tarifave nga tregu i BE-së për mallrat që vijnë nga SHBA.
Ne kemi qenë gjithmonë për treg të hapur. E shfrytëzoj rastin që t’iu bëj thirrje institucioneve tona që ta eliminojmë ne tatimin doganor ndaj SHBA-së prej 10 për qind.
REL: A nënkupton kjo që në Kosovë do të ketë edhe një valë të re të shtrenjtimit të çmimeve, pasi shumica e produkteve janë nga vendet e BE-së?
Lulzim Rafuna: Ne sot kishim një takim me bizneset në Odën Ekonomike ku u diskutuan sfidat me të cilat po përballen, sepse po na vijnë sfida të reja pothuajse çdo dy javë, dhe nuk po kemi lehtësime apo lirime për bizneset. Përkundrazi, po përballen me ngarkesa të reja.
Ne ishim duke diskutuar çështjen e çmimit të energjisë elektrike dhe daljen e bizneseve në tregun e hapur, që është një sfidë e re dhe një ngarkesë shtesë për biznesin. Shto këtu sanksionet që i kemi nga Bashkimi Evropian dhe imazhin jo të mirë për tërheqjen e investitorëve të huaj në Kosovë – si rezultat i këtyre sanksioneve, por edhe i situatave të krijuara dhe mesazheve që kanë ardhur nga udhëheqësit e institucioneve tona, që flasin për luftë – të gjitha këto po e bëjnë investitorin të hezitojë të investojë në Kosovë.
E tani i shtohet edhe tatimi, tarifa e re që u vendos nga administrata e Shteteve të Bashkuara të Amerikës për mallrat nga Kosova.
Ngarkesat për biznesin po rriten. Definitivisht, do të jetë një vit shumë, shumë sfidues për bizneset, për shkak të këtyre barrave dhe vështirësive për të rritur prodhimin, apo edhe për të nisur ndonjë prodhim të ri në këto rrethana. Lutem që të kemi një qeveri që i merr parasysh të gjitha këto sfida me të cilat po përballen bizneset.
Shikoni, tarifa doganore prej 10 për qind për eksportet në Shtetet e Bashkuara të Amerikës – po të kishim një qeveri që me të vërtetë është e orientuar pro biznesit, do të kishte gjetur rrugë dhe mënyra si ta ndihmonte biznesin që të mos e ndjente këtë tarifë, që të mos ndikonte në koston e produktit.
Ka mbi 100 mënyra se si mund të ndihmohet.
REL: Cila është mënyra konkrete?
Lulzim Rafuna: Mënyra konkrete është, për shembull, një subvencionim i brendshëm ose një lehtësim në politikat fiskale për lëndën e parë, me të cilën prodhohet ai produkt. Kjo do ta balanconte automatikisht efektin e vendosjes së tarifës në produktin tonë, në mënyrë që ai prodhim të mos dalë më i shtrenjtë. Përkundrazi, do të dilte me një çmim të përafërt me atë që ka qenë deri më sot, edhe pse është vendosur tarifa.
REL: A mund të ndikojë përshkallëzimi i këtyre tarifave në aftësinë e Kosovës për të tërhequr investitorët nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës apo nga Bashkimi Evropian?
Lulzim Rafuna: Po, mundet. Kosova duhet ta shfrytëzojë këtë moment, sepse çdo vendim i tillë, çdo ngarkesë, nuk sjell vetëm pasoja negative, mund të sjellë edhe efekte pozitive. Për këtë arsye kam rekomanduar që institucionet tona ta eliminojnë tatimin doganor për mallrat nga SHBA-ja sepse kjo do ta bënte Kosovën më atraktive për investitorët amerikanë, investitorë që mund të vijnë të prodhojnë në Kosovë për tregun evropian.
Ne kemi politika fiskale ndër më të ulëtat në rajon, kemi infrastrukturë rrugore shumë moderne dhe fuqi punëtore. Kemi Marrëveshjen për Sabilizim-asociimi me Bashkimin Evropian që na mundëson eksport dhe import pa taksa doganore, dhe gjithashtu jemi pjesë e CEFTA-s, që na lejon të eksportojmë dhe importojmë pa doganë në rajon. Kështu që Kosova, pa dyshim, është në një pozitë shumë të favorshme për tërheqjen e investimeve dhe për të prodhuar këtu, e për të eksportuar në tregun evropian.
