Serbia do të duhet të pozicionohet ndaj propozimit franko-gjerman për dalje nga kriza institucionale në Bosnje e Hercegovinë, vlerëson profesori i sociologjisë politike në Universitetin e Londrës, Eric Gordy.
Ai thotë se presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, pas takimit të fundit me presidentin rus, Vladimir Putin, në Moskë, nuk ka shumë hapësirë për manovrim karshi Bashkimit Evropian për këtë çështje.
“Mendoj se ai llogarit në mbështetjen e Evropës – si në aspektin ekonomik, ashtu edhe ndaj protestave kundër regjimit që po zhvillohen në Serbi tash e gjashtë muaj”, shprehet Gordy.
Çfarë parasheh “non-paper”?
Në dokumentin jozyrtar, të njohur si “non-paper”, që thuhet se është përpiluar nga Franca dhe Gjermania, vendet e BE-së ftohen të pezullojnë projektet financiare që janë në dobi të Republikës Sërpska, si dhe të shqyrtojnë vendosjen e sanksioneve të synuara ndaj zyrtarëve të këtij entiteti të Bosnjës, që “minojnë sovranitetin dhe rendin kushtetues të Bosnje e Hercegovinës”.
Dokumenti propozon, gjithashtu, ndërprerjen e kontakteve me presidentin dhe me kryeministrin e Republikës Sërpska, Millorad Dodik dhe Radovan Vishkoviq, si dhe me kryetarin e Kuvendit të këtij entiteti, Nenad Stevandiq.
Duke komentuar këto mekanizma të propozuara, Gordy thotë se disa prej tyre tashmë janë zbatuar nga disa shtete anëtare të BE-së.
“Sanksionet më të ashpra tashmë i kanë vendosur Gjermania, Austria dhe Lituania”, kujton ai.
Sipas Gordyt, sjellja e presidentit të Republikës Sërpska, Dodik, ka kërkuar domosdoshmërisht ndërmarrjen e një iniciative të tillë.
“Ka qenë e nevojshme të ndërmerret ndonjë hap, sepse Dodik praktikisht po e kërkonte një gjë të tillë. Ai ka shkelur ndalimin e udhëtimeve kur ka shkuar në Serbi, Rusi dhe Izrael. Mendoj se ai i ka sfiduar qëllimisht, duke menduar se është mjaftueshëm i fuqishëm për të mos iu bindur ndalimeve. Evropa duhet të reagojë ndaj kësaj”.
Cilat janë obligimet e BE-së ndaj Bosnjës?
REL: A tregon ky dokument, ndonëse jo juridikisht i detyrueshëm, se BE-ja po përpiqet të forcojë pozicionin e saj në Bosnje dhe në Ballkanin Perëndimor?
Eric Gordy: Situata në Bosnje është e paqëndrueshme, dhe ky është momenti i duhur për një veprim të tillë. Për më tepër, edhe pse Rusia ka një rol në rajon, ajo është më e dobët tani, dhe nuk mund të fokusohet në Ballkan. Kështu që është koha që Evropa të tregojë ndikimin e saj.
Është me rëndësi propozimi, që BE-ja të riafirmojë rolin e saj si garantuese e paqes në Bosnje, siç parashihet me Marrëveshjen e Dejtonit. Po ashtu, duhet kujtuar se Bosnja është vend kandidat për anëtarësim në BE, që nënkupton përgjegjësi të caktuara të BE-së ndaj saj.
Një tjetër aspekt me peshë është propozimi për një zgjidhje të re kushtetuese për Bosnjën. Nëse ndërmerret diçka serioze në këtë drejtim, do të ishte hap i madh, sepse realisht Bosnja – megjithëse ekziston Aneksi V i Marrëveshjes së Dejtonit – nuk ka një kushtetutë të qartë. Prandaj, janë të mundshme manipulime. Nëse punohet seriozisht për një reformë të tillë, do të ishte përparim i madh për Bosnjën.
Çfarë pritet nga Aleksandar Vuçiq?
REL: Si mund të pozicionohet Serbia në këtë situatë?
Eric Gordy: Serbia tani, sidomos pas vizitës së Vuçiqit në Rusi, ndodhet nën presion për të treguar sa seriozisht e merr raportin me BE-në dhe kandidaturën për anëtarësim. Ky do të jetë edhe një formë tjetër presioni, ndaj të cilit Vuçiq, për të qenë të sinqertë, vështirë se mund të përgjigjet në mënyrë të qartë. Mendoj se ai llogarit në mbështetjen e Evropës për ekonominë dhe për t’i bërë ballë protestave anti-regjim në Serbi.
REL: A e shihni të mundur përkeqësimin e marrëdhënieve mes Beogradit dhe Sarajevës?
Eric Gordy: Mund të ndodhë. E ndjek diskursin në mediat pro-regjim në Serbi dhe shpesh ka thirrje për përplasje. Por as Vuçiq, e as ndonjë zyrtar tjetër i Serbisë, nuk mund të harrojë se Serbia është nënshkruese e Marrëveshjes së Dejtonit dhe ka detyrim të njohë dhe respektojë sovranitetin e Bosnjës. Beogradi zyrtar e ka bërë këtë – në një masë më të madhe ose më të vogël me kalimin e kohës – por nuk mund të heqë dorë nga ai obligim.
A do të kenë efekt sanksionet?
REL: Si i vlerësoni masat që përfshijnë pezullimin e ndihmës financiare për Republikën Sërpska, sanksionet e synuara ndaj zyrtarëve dhe subjekteve juridike, ndërprerjen e kontakteve me udhëheqësit në Banjallukë dhe ngadalësimin e rrugës evropiane të Bosnjës? A mund të japin rezultat këto masa?
Eric Gordy: Sado dramatike të tingëllojnë, shumica e këtyre masave tashmë janë në fuqi. Sanksionet më të ashpra i kanë vendosur Gjermania, Austria dhe Lituania. Nuk ka shumë gjëra të reja. Edhe izolimi tashmë është duke ndodhur. Të vetmet vende të BE-së që nuk e praktikojnë këtë janë Sllovakia, Hungaria dhe pjesërisht Kroacia.
Si mund të reagojë Millorad Dodik?
REL: A mund t’i shërbejnë këto masa Dodikut për t’u afruar edhe më shumë me Putinin?
Eric Gordy: Nuk besoj se mund të bëjë më shumë se çfarë ka bërë deri më tani. Në fund të fundit, Putini është i angazhuar me luftën në Ukrainë dhe nuk ka më aq ndikim në Ballkan sa kishte katër apo pesë vjet më parë.
Është bërë e qartë, gjithashtu, se Dodik ka qenë tepër ambicioz në veprimet e tij të para. Ai ka menduar se do të marrë mbështetje nga Serbia, Rusia dhe Shtetet e Bashkuara, posaçërisht pas ardhjes së Donald Trumpit në Shtëpinë e Bardhë.
Por, ai nuk e ka marrë këtë mbështetje – as nga publiku në Republikën Sërpska, as nga opozita atje. Pozita e tij është duke u dobësuar, sado e ashpër të jetë retorika e tij.
REL: A mund ta forcojë “non-paper” pozicionin e tij politik?
Eric Gordy: Mendoj se në Republikën Sërpska gjithnjë e më shumë njerëz po e kuptojnë se Dodik po u kushton shumë.
