Një burrë në Bosnje vrau gruan e tij dhe e transmetoi vrasjen drejtpërdrejt në Instagram. Në Serbinë fqinje, 27 gra u vranë në sulme me bazë gjinore këtë vit, pavarësisht përpjekjeve për të rritur ndërgjegjësimin dhe për të ndryshuar trendin. Aktivistët në Kosovë thonë se dhuna ndaj grave atje është një “emergjencë kombëtare”.
Në të gjithë Ballkanin Perëndimor, gratë ngacmohen, përdhunohen, rrihen dhe vriten, shpesh nga partnerët e tyre dhe pasi raportojnë vazhdimisht dhunën tek autoritetet. Rajoni është jashtëzakonisht konservator, me një traditë shekullore të dominimit të meshkujve, por problemi u rrit pas luftërave në vitet 1990 dhe krizave politike, ekonomike dhe sociale që kanë vazhduar që nga përfundimi i konflikteve, ka raportuar “Associated Press”.
Si përgjigje, grupet e grave në rajon kanë organizuar protesta për të tërhequr vëmendjen e publikut dhe për të kërkuar veprim. Ata kanë ngritur linja ndihme dhe strehimore për gratë. Por aktivistët fajësojnë autoritetet se nuk kanë vepruar më me vendosmëri për të mbrojtur gratë dhe për të luftuar një kulturë të mosndëshkimit.
Publiku në Bosnje dhe në rajonin më të gjerë u trondit brutalisht në realitet në gusht, kur një grua në qytetin verilindor të Bosnjës, Gradaçac, u qëllua në kokë nga ish-partneri i saj, në një video live në Instagram.
Vrasja ishte “aq e frikshme dhe kaq tragjike” saqë ishte “hapëse e syve”, tha Jadranka Miliceviq, nga grupi “Cure” (Vajzat).
Në Ballkanin Perëndimor, shumica e vendeve kanë miratuar ligje dhe rregullore për të luftuar dhunën ndaj grave, por zbatimi mbetet jokoherent, thonë aktivistët.
Bosnja, për shembull, ishte ndër vendet e para që ratifikoi Konventën e Stambollit të Këshillit të Evropës për dhunën ndaj grave, por problemi vetëm sa është rritur që atëherë, tha Miliceviq.
“Dhuna ndaj grave dhe dhuna në familje janë një fenomen global. Ato ekzistojnë kudo, por është përgjigja e shtetit ndaj dhunës ajo që është çështja kryesore”, tha Vanja Macanoviq, nga Qendra Autonome e Grave në Serbi. “Për fat të keq, ajo që ne shohim këtu (në Ballkan) është se dhuna miratohet. Është një model sjelljeje që nuk dënohet mjaftueshëm në publik”.
“Ne kemi nënshkruar të gjitha deklaratat, rezolutat dhe konventat relevante ndërkombëtare, por zbatimi i tyre është i diskutueshëm”, tha Miliceviq. “Shumë njerëz ende e perceptojnë dhunën (në familje) si një çështje private, një çështje private mes dy personave. Ata nuk e kuptojnë se është një problem social”.
Vëzhguesit përmendin dënimet e buta të Bosnjës për dhunën dhe vrasjen e grave si një nga problemet kryesore. Një raport i vitit 2022 nga GREVIO, një organ ekspert që monitoron zbatimin e Konventës së Stambollit, tha se praktika të tilla gjyqësore ushqejnë një “ndjenjë mosndëshkimi” e cila ndihet fuqishëm si nga autorët ashtu edhe nga viktimat e tyre.
Vetëm një herë një vrasës u dënua me maksimum 40 vjet në një rast ku një grua ishte viktimë, tha Miliceviq. Gjithsej 65 gra janë vrarë në 10 vitet e fundit dhe pesë u kanë mbijetuar tentativave për vrasje në vendin me 3.3 milionë banorë, tregojnë të dhënat lokale.
Situata është e ngjashme në Kosovë, një tjetër shoqëri ballkanike tejet patriarkale dhe e orientuar drejt meshkujve. Atje, përdhunimi i një vajze 11-vjeçare vitin e kaluar nga pesë sulmues shkaktoi protesta në rrugë duke kërkuar siguri për gratë, gjë që çoi në dorëheqjen e shefit të policisë.
Por protestuesit dolën përsëri në rrugë më vonë në 2022, të zemëruar nga dy vrasje në kryeqytetin Prishtinë. Një mësuese e gjeografisë 63-vjeçare u vra nga bashkëshorti i saj me sëpatë, ndërsa një grua shtatzënë u gjet jashtë spitalit nga bashkëshorti i saj, i cili e vrau ndërsa ajo priste të lindte.
Gjithsej 66 gra janë vrarë nga partnerët ose burrat që nga viti 2000 në Kosovë, një komb prej 2 milionë banorësh, ndërsa vetëm një autor është dënuar me burgim të përjetshëm, tregojnë statistikat zyrtare.
Aktivistja serbe Macanoviq beson se një pjesë e problemit është se “institucionet nuk po mbahen përgjegjëse” dhe nuk ka pasoja për gabime në trajtimin e rasteve. Kjo i dekurajon gratë që t’i drejtohen shtetit për ndihmë, veçanërisht në komunitetet më të vogla, shtoi ajo.
“Ne nuk kemi një sistem të mirëstrukturuar përgjegjësie për çdo profesionist për veprime të gabuara, ose më mirë mungesë veprimi”, tha ajo. Është e rrallë që oficerët e policisë, shërbimet sociale, prokurorët apo zyrtarët e gjykatës të mbahen përgjegjës nëse bëhen gabime dhe një grua vritet më vonë.
E përballur me një rritje të dhunës dhe vrasjeve të grave, në vitin 2017 Serbia filloi zbatimin e një ligji të posaçëm për të thelluar bashkëpunimin ndërmjet agjencive, për të marrë masa të menjëhershme kundër sulmuesve dhe për të ngritur grupe lokale pune për parandalimin e dhunës.
Në Kosovë, ministria e Drejtësisë po dërgonte mesazhe SMS për të paralajmëruar kundër dhunës dhe për të nxitur gratë të raportojnë sulmet. Zyrtarët e lartë në Kosovë kanë kërkuar publikisht dënime më të ashpra për autorët dhe kanë kritikuar praktikat e kaluara, transmeton Klankosova.tv.
“Kemi nevojë që i gjithë sistemi i drejtësisë t’i japë prioritet rasteve të dhunës ndaj vajzave dhe grave”, tha kryeministri Albin Kurti në një konferencë të martën me titull “Të bashkuar kundër dhunës – Mjaft!”.
Kurti përmendi “rastet kur kriminelët lirohen dhe krimet përsëriten edhe më keq se herën e parë”.
Bosnja, gjithashtu, miratoi një ligj për parandalimin e dhunës në familje disa vite më parë dhe autoritetet kanë premtuar të bëjnë më shumë. Por në shoqëritë që kaluan nëpër luftëra, ku ekonomitë dhe institucionet janë shkatërruar dhe ku ndarjet etnike, politike dhe sociale shpesh nxiten nga autoritetet në vend që të kundërshtohen, vetëm ndryshimet ligjore nuk janë të mjaftueshme, thonë ekspertët.
Dhuna ka vazhduar dhe do të vazhdojë, beson Vesna Stanojeviq, e cila drejton një zinxhir shtëpish të sigurta për gratë në Serbi. “Ndonjëherë ne pranojmë gra që janë rrahur aq shumë sa nuk mund të ecin ose të lëvizin kokën, të cilat kanë ardhur pasi kanë qenë në spital, që janë gati të lindin, kanë lëndime në stomak”, tha ajo.
“Ku e mësuan ata (sulmuesit) këtë? Kush janë modelet për fëmijët tanë?”, pyeti ajo. “Duhet të edukojmë dhe ne (shoqëritë) padyshim që nuk po e bëjmë këtë”.
Aktualisht, më shumë se 40 gra dhe fëmijë janë duke qëndruar në strehimoret e drejtuara nga organizata e saj, tha ajo. “Në 32 vitet e punës sime, nuk kam parë rënie të dhunës. … Ndonjëherë ka më shumë, ndonjëherë më pak, por në përgjithësi është gjithmonë aty”.
Në një nga strehimoret, një grua 26-vjeçare tha në një intervistë se vendosi të largohej nga partneri i saj kur vuri re mavijosje edhe tek djali i tyre i vogël. Gruaja, e cila nuk dha emrin e saj për arsye sigurie, tha se partneri i saj e përdhunoi vazhdimisht, e rrahu dhe e kapi për fyti dhe e mbajti atë dhe foshnjën të mbyllur në banesën e tyre për orë të tëra.
Me t’u larguar, gruaja ka përfunduar në spital me lëndime në gjoks dhe mavijosje. Burri tani është arrestuar. “Rrahja e fundit ishte vërtet e keqe”, tha ajo. “E dija se nëse do të ndodhte përsëri, as unë dhe as foshnja nuk do të mbeteshim gjallë”.
