Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, ka krijuar një sistem të padrejtë zgjedhor që e favorizon atë, thotë Daniel Serwer, profesor në universitetin amerikan ”Johns Hopkins”.
Të dhënat paraprake të zgjedhjeve të 17 dhjetorit tregojnë se Partia Përparimtare Serbe, e udhëhequr deri vonë nga Vuçiq, ka fituar shumicën.
Lista opozitare “Serbia kundër dhunës” ka kërkuar, ndërkohë, anulimin e zgjedhjeve në Beograd, duke pretenduar se ka pasur parregullsi. Duke komentuar fitoren e Vuçiqit në raport me Kosovën, Serwer thotë se rezultati “nuk është një shenjë e mirë”për marrëdhëniet mes dy vendeve.
“Nuk shoh asnjë shenjë se Vuçiq është gati për një ndryshim serioz sa u përket marrëdhënieve me Kosovën. Përkundrazi, ai është nisur në drejtim të kundërt. Ai sërish bën thirrje për vendosjen e sovranitetit të Serbisë. Ai e kundërshton rëndësinë e marrëveshjeve të marsit dhe shkurtit [Marrëveshjes së Ohrit dhe Aneksit për zbatimin e saj], të cilat SHBA-ja dhe BE-ja thonë se janë ligjërisht të detyrueshme”, thotë Serwer për Radion Evropa e Lirë.
Radio Evropa e Lirë: Edhe opinioni i brendshëm, edhe ai ndërkombëtar i ka përshkruar zgjedhjet në Serbi si referendum për udhëheqjen e presidentit Aleksandar Vuçiq. Atëherë, çfarë tregon rezultati i tyre? Partia Përparimtare Serbe e Vuçiqit, edhe pas dhjetë vjetësh në pushtet, ka fituar shumicën në Parlament.
Daniel Serwer: Epo, ai e ka fituar referendumin e tij. Nuk ka dyshim për këtë.
Radio Evropa e Lirë: A e prisnit këtë rezultat?
Daniel Serwer: Po, e kam pritur. Nuk mendoj se do t’i kishte shpallur zgjedhjet e parakohshme, nëse nuk do ta priste fitoren. Edhe veten, edhe partinë i ka lëvizur kah e djathta. Ka “gëlltitur” forca të shumta të krahut të djathtë. E ka shfrytëzuar Qeverinë si mbulesë për ta forcuar zërin e tij. Ka krijuar një sistem zgjedhor të lirë, por jo të drejtë – gjë që e favorizon atë.
Radio Evropa e Lirë: A ndryshon ky rezultat ndonjë gjë në Serbi, jo vetëm në aspektin e brendshëm, por edhe në marrëdhëniet e politikës së jashtme me Rusinë dhe BE-në?
Daniel Serwer: Nuk pres që të ndryshojë diçka. Në muajt e fundit, Vuçiq ka qenë jashtëzakonisht i mbështetur te Moska dhe Pekini. Miqtë e tij më të mirë këto ditë janë autokratë. Edhe ai dëshiron të jetë i tillë. Ai është autokrat, i votuar në zgjedhje, pa konkurrencë serioze në horizont.
Radio Evropa e Lirë: Kur thoni se Serbia është një autokraci zgjedhore, a do të pajtoheshin qeveritë perëndimore me ju? Nuk i kemi dëgjuar të thonë se Serbia është autokraci zgjedhore.
Daniel Serwer: Të jem i qartë, këto nuk janë zgjedhjet e para të lira, por të padrejta në Serbi. Ato janë zhvilluar nën kontroll të ashpër mediatik nga partia në pushtet, duke shfrytëzuar burime shtetërore, duke transportuar njerëz – të cilët shpresoj se kanë pasur të drejtë vote – me autobusë nga Bosnje dhe Hercegovina. Kjo nuk është mënyra se si bëhen zgjedhjet e drejta. Ka shumë abuzime që tashmë janë dokumentuar dhe pres edhe më shumë. Por, unë nuk njoh dikë në Uashington sot që do ta quante Serbinë demokraci.
“Serbia nuk është afër BE-së”
Radio Evropa e Lirë: Por, Vuçiq gjithashtu thotë se partia e tij është shumë e përkushtuar në rrugën evropiane, se Serbia është një kandidate serioze për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Si i lexoni këto mesazhe?
Daniel Serwer: Para së gjithash, mendoj se sa vlejnë këto mesazhe – që do të thotë shumë, shumë pak. Ai [Vuçiq] është për kohë të gjatë në pushtet dhe nuk e ka afruar Serbinë me Bashkimin Evropian. Në fakt, ai e ka sfiduar Bashkimin Evropian – jo vetëm duke i kundërshtuar sanksionet kundër Rusisë, por edhe për shumë çështje të tjera, përfshirë marrëveshjet e arritura së voni me Kosovën, të cilat kryeministrja Ana Bërnabiq mohon se Serbia po i respekton. Pra, ju mund të thoni se jeni për BE-në, por duhet edhe të silleni në atë mënyrë, dhe Vuçiq nuk po e bën këtë.
Radio Evropa e Lirë: A mund të presim ndonjë lloj sinjali, presioni nga Brukseli ndaj Qeverisë së ardhshme, për t’u orientuar qartazi nga BE-ja?
Daniel Serwer: Nuk pres shumë nga Brukseli, sepse Serbia dhe Hungaria – e cila është në BE dhe me udhëheqësin e së cilës [Viktor] Orban, Vuçiq është miqësuar – kanë një të përbashkët: udhëhiqen nga autokratë. Nuk pres që BE-ja do të arrijë një konsensus për ndonjë gjë që do të mund të ishte presion mbi Serbinë.
Shpresoj që Shtetet e Bashkuara të jenë ndryshe. Nëse u kthehemi ngjarjeve të 24 shtatorit – rebelimit në veri të Kosovës që me sa duket është orkestruar nga Beogradi – do të prisja që Shtetet e Bashkuara të reagonin për këtë. Megjithatë, deri më tash, nuk e kanë bërë dhe nuk jam i sigurt se do ta bëjnë. Ato nuk shohin alternativë për Vuçiqin. Nuk ka alternativë të menjëhershme për Vuçiqin, por mendoj se SHBA-ja do të përfitonte shumë më tepër nga Serbia nëse do të mbante një qëndrim më të ashpër, e jo të vazhdojë ta përkëdhelë.
Si do të reagojë Perëndimi ndaj zgjedhjeve?
Radio Evropa e Lirë: Çfarë reagimi prisni nga Uashingtoni?
Daniel Serwer: Nuk e di se çfarë të pres. E dini që këto, padyshim, nuk janë zgjedhje të ndershme dhe ai duhet ta thotë këtë. Ai duhet të jetë shumë më i ashpër ndaj Serbisë kur bëhet fjalë për ngjarjet e 24 shtatorit [në Banjskë]. Ai duhet t’i thotë Vuçiqit se, nëse dëshiron që [ish-nënkryetari i Listës Serbe] Millan Radoiçiq të jetë përgjegjës për ato ngjarje, atëherë duhet ta dorëzojë atë në Kosovë për gjykim. Ai duhet të jetë shumë, shumë më i ashpër ndaj Serbisë, por deri më tani nuk ka qenë. Dhe, nuk shoh asnjë shenjë se ai do të ndryshojë mendje. Unë mendoj se ai, thjesht, do të vazhdojë të shtiret.
Radio Evropa e Lirë: Ditëve të fundit, Beogradi ishte i vendosur që Radoiçiq të mos ekstradohet në Kosovë me asnjë kusht…
Daniel Serwer: Nëse ju [Serbia] pretendoni se Kosova është territor i juaji, ndërsa krimi ka ndodhur në Kosovë, atëherë duhet të jeni të gatshëm që ta dërgoni Radoiçiqin në Kosovë. Për Serbinë nuk do të ishte ekstradim. Çështja është që të dërgohet tek organet kompetente të drejtësisë. Autoritetet e Kosovës kanë ekzistuar edhe përpara [pavarësisë]. Nuk është se Kosova nuk ka pasur parlament, gjyqësor dhe polici në të kaluarën.
Këto institucione duhet të trajtohen me respekt. Dhe, prandaj, gjyqi duhet të mbahet atje. Por, askush nuk këmbëngul në këtë. Të gjithë kanë shumë frikë se ai [Vuçiq] do të bjerë në krahët e [presidentit kinez], Xi Jinping, dhe të [presidentit rus] Vladimir Putin. Por, fakt është se ai tashmë është në krahët e tyre.
Cila është sfida e parë për Qeverinë e re?
Radio Evropa e Lirë: A e shihni këtë kërkesë për ekstradim si sfidën e parë për Qeverinë e ardhshme të Serbisë?
Daniel Serwer: Unë nuk do ta dija këtë. Por, për mua kjo është një çështje e thjeshtë. Krimi ka ndodhur në territorin e Kosovës. Në Kosovë ka autoritete të njohura nga Serbia përmes Marrëveshjes së Brukselit të vitit 2013, e cila kërkon edhe formimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe.
Pra, nëse e doni Asociacionin, ju duhet t’i përmbushni detyrimet e juaja sipas marrëveshjes së 2013-ës. E, kjo do të thotë që Radoiçiq të gjykohet nga autoritetet kompetente në Kosovë. Marrëveshja është absolutisht e qartë, se sistemi gjyqësor i autoriteteve në Prishtinë vlen në tërë territorin e Kosovës.
Radio Evropa e Lirë: Kur jemi të marrëdhëniet ndërmjet Serbisë dhe Kosovës – sipas jush, a do ta përshpejtojë marrëveshjen përfundimtare mes tyre ky rezultat i Partisë Përparimtare Serbe, apo do të vazhdojë trendi aktual?
Daniel Sewer: Nuk shoh asnjë shenjë se Vuçiq është gati për një ndryshim serioz sa u përket marrëdhënieve me Kosovën. Përkundrazi, ai është nisur në drejtim të kundërt. Ai sërish bën thirrje për vendosjen e sovranitetit të Serbisë. Ai e kundërshton rëndësinë e marrëveshjeve të marsit dhe shkurtit [Marrëveshjes së Ohrit dhe Aneksit për zbatimin e saj], të cilat SHBA-ja dhe BE-ja thonë se janë ligjërisht të detyrueshme.
Është e vërtetë se Brukseli po ua shton dispozitat e atyre marrëveshjeve kushteve për hyrjen e Serbisë në BE, por Vuçiq nuk është serioz sa i përket anëtarësimit në BE. Kështu që nuk do të ndryshojë shumë. Mendoj se ky [rezultati] nuk është një shenjë e mirë për marrëdhëniet me Kosovën.
Një opozitë “e turpshme” pro-evropiane
Radio Evropa e Lirë: Forca e dytë më e madhe në Parlamentin e Serbisë pritet të jetë lista opozitare pro-evropiane “Serbia kundër dhunës”. Sipas vlerësimeve të para, ajo do t’i ketë 64 mandate në Parlament. Deri në çfarë mase mund të jetë korrigjuese ndaj Partisë Përparimtare Serbe?
Daniel Serwer: Mendoj se është shumë e rëndësishme që ata të jenë në Parlament. Më lejoni të jem absolutisht i qartë: ata nuk i bojkotuan zgjedhjet. Bojkoti është pothuajse gjithmonë gabim.
Ata e kanë kuptuar se zgjedhjet do të ishin të lira, por jo të drejta, dhe ia kanë dalë mjaft mirë në këto rrethana. Nuk mendoj se do të ishte e arsyeshme të pritej nga ta që të dilnin më mirë. Opozita në parlament luan rol të rëndësishëm dhe shpeshherë përgatit rrugën për qeverisjen e ardhshme.
Prandaj, ata duhet ta kuptojnë seriozisht rolin e tyre opozitar dhe të fillojnë të mendojnë se çfarë duan të imponojnë si program të Qeverisë së ardhshme. Sinqerisht, ata kanë qenë të turpshëm deri më tani. Nuk kanë pasur shumë ide të reja. Platforma pro-evropiane nuk është më edhe aq ide e re.
Radio Evropa e Lirë: Pse e konsideroni si opsion të turpshëm politik?
Daniel Serwer: Ata, sigurisht, janë shumë të turpshëm sa i përket Kosovës.
Ata nuk duan të thonë asgjë që do të sugjeronte se kanë një marrëdhënie më të butë ndaj Kosovës dhe se duan marrëveshje reale me Kosovën.
Ata duhet të mendojnë nëse është vërtet gjë e zgjuar të bëhet kjo ose jo. Ata janë, gjithashtu, të turpshëm sa u përket çështjeve ekonomike, harmonizimit në nivel ndërkombëtar, problemit të dhunës – çfarë do të bënin në të vërtetë sa i takon çështjes së dhunës dhe kulturës së dhunës në Serbi?
Serbia e sotme është autokraci. Nuk ka qenë dhjetë vjet më parë, por sot është – autokraci zgjedhore. Por, ende i ofron disa mundësi për efektivitetin e opozitës. Do të doja të shihja nëse ato shfrytëzohen ose jo.
Vuçiq ka të drejtë të festojë, të kënaqet për një rezultat të fuqishëm. Por, opozita mund të jetë krenare për atë që ka arritur. Dhe, tani, ajo duhet të dëshmojë se është e aftë për të prezantuar një platformë që do të ishte tërheqëse për qytetarët në zgjedhjet e ardhshme.
“Anim i fortë kah Rusia”
Radio Evropa e Lirë: Befasia më e madhe e zgjedhjeve është lista e udhëhequr nga doktor Branimir Nestoroviq, i njohur për teoritë e tij konspirative. Ai do të jetë për herë të parë në Parlament. Përfaqëson një ideologji të ekstremit të djathtë, është pro-rus, lista e tij përfshin Dragan Stanojeviqin – pak i njohur në Serbi, por i përshkruar si një lojtar jashtëzakonisht pro-rus, i cili është nën sanksionet e Ukrainës. Sa rëndësi i kushtoni hyrjes së kësaj liste në Parlament?
Daniel Serwer: Mendoj se i reflekton ndjenjat e djathta të një pjese të mirë të qytetarëve. Dhe jo vetëm për shkak të lidhjeve historike dhe kulturore me Rusinë, por edhe për shkak të mjedisit mediatik që e fajëson NATO-n për luftën në Ukrainë, që e favorizon Vladimir Putinin në çdo hap.
Kjo është ajo që fitoni kur anoni kah Rusia: njerëz që e duan Rusinë, edhe pasi ajo e pushton një vend tjetër. Logjika në këtë situatë do të ishte krejtësisht e kundërt – që Serbia të ofendohej nga pushtimi rus i Ukrainës, por nuk është kështu.
Ndoshta Serbia ka votuar kundër Rusisë në disa rezoluta të parëndësishme të Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara, por e dimë shumë mirë se, në thelb, Aleksandar Vuçiq është në vijë me Putinin dhe presidentin kinez, Xi.
Radio Evropa e Lirë: A keni pritur rezultat më të mirë nga forcat pro-evropiane në Serbi?
Daniel Serwer: Nuk mendoj se kam pritur rezultate shumë më të mira. E kam ditur se Vuçiq do të fitonte. Ai ka arritur ta marrë hapësirën si pro-ruse, ashtu edhe atë pro-evropiane, megjithëse është shumë më afër drejtimit pro-rus, sesa atij pro-evropian.
Askush nuk duhet të mashtrohet. Serbia nuk do të anëtarësohet së shpejti në BE, sepse Vuçiq nuk ka bërë asgjë për ta përgatitur vendin për anëtarësim në BE. Dhe, për sa kohë që politika aktuale për Kosovën është në fuqi, Serbia nuk do të hyjë në BE – kjo është shumë e qartë.
Vuçiq e kupton këtë dhe e di se anëtarësimi në BE nuk do të ndodhë së shpejti. Ai, thjesht, dëshiron ta marrë atë hapësirë politike. Ai nuk dëshiron t’ia japë askujt tjetër. Pra, ai bën shumë deklarata që janë pro-evropiane dhe më pas nuk bën asgjë për këtë çështje.
“Daçiq nuk është politikisht i pavarur”
Radio Evropa e Lirë: A është befasi rezultati i dobët i Partisë Socialiste të Serbisë – partnere e deritashme e koalicionit të Partisë Përparimtare Serbe – e udhëhequr nga kreu i diplomacisë serbe, Ivica Daçiq?
Daniel Serwer: Unë mendoj se suksesi i këtij opsioni të dytë pro-rus është pjesë e shpjegimit. Ai [Ivica Daçiq], për mendimin tim, nuk është një forcë serioze politike në Serbi. Investon në partinë në pushtet. Partia e tij ka një sfond historik, por jo pavarësi të vërtetë politike. Ai me të vërtetë është si Vuçiqi, vetëm me një maskë tjetër, me një fytyrë tjetër.
