Analizë rreth gjendjes aktuale të mardhënieve Kosovë – Serbi.
Njohësi i çështjeve ndërkombëtare Amir Shabani, ka shtjelluar mardhënien mes Kosovës dhe Serbisë e cila kohëve të fundit është përcjellur me tensione mjaftë të forta e sidomos në veri të vendit.
Tensionet e fundit
Përshkallëzimet e fundit të shkaktuara nga tensionet historike etnike dhe ndarja në veri të Kosovës po bëhen një shkak në rritje i shqetësimit për BE-në pasi rreziqet e një konflikti të ripërtërirë bëhen gradualisht më konkrete. Duke u ndodhur në sfondin e një lufte pothuajse njëvjeçare në Ukrainë e cila tërhoqi vija edhe më të thella ndarëse midis Perëndimit dhe Rusisë, një konflikt në Ballkanin Perëndimor mund të ketë pasoja shpërthyese për Evropën. Derisa demokracia duket se është në mbrojtje në pjesë të rajonit, mbështetja e pandarë e Rusisë për vende si Serbia mund të përkeqësojë edhe më shumë ndarjen ideologjike që aktualisht ndan Perëndimin nga Rusia. Me konflikte të reja përreth, BE-ja përballet me vendime që mund të nxisin polarizimin brenda institucioneve dhe popullsisë së saj, duke kërcënuar jo vetëm stabilitetin dhe vlerat e saj demokratike, por edhe një pjesë të madhe të përparimit të bërë ndër vite në Ballkanin Perëndimor drejt një rruge të përbashkët në BE. Përshkallëzimi i fundit në veri të Kosovës Pavarësisht arritjes së një forme të bashkëjetesës ndërmjet shumicës shqiptare etnike dhe pakicës etnike serbe në Kosovë, tensionet ndërmjet dy palëve nuk u qetësuan kurrë plotësisht që nga përfundimi i luftës në 1999, por vazhduan të nxisin potencialin për të ndezur një konflikt në Rajon. Tensionet u intensifikuan më tej këtë verë kur Prishtina zyrtare futi rregulla të reja mbi dokumentet e identifikimit dhe targat, duke parashikuar respektimin e barabartë nga serbët etnikë. Megjithatë, për shkak se shumica e serbëve etnikë në Kosovë nuk e njohin Prishtinën dhe institucionet e saj si një autoritet legjitim dhe kështu udhëtojnë nëpër Kosovë me pasaporta serbe dhe targa të lëshuara nga Serbia, kërkesat nxitën zemërim në mesin e popullatës pakicë në rajon. Shqetësimet e sigurisë po rriteshin shpejt, pasi afati i fundit për kalimin në targat e lëshuara nga Kosova skadoi më 21 nëntor, pas së cilës serbët etnikë që refuzonin të kalonin do të duhej të paguanin një gjobë në Prishtinë. Bisedimet urgjente që u zhvilluan në Bruksel mes presidentit Vuçiç dhe kryeministrit Kurti nuk arritën një kompromis për këtë çështje. Më në fund, disa orë përpara se të kalonte një afat i zgjatur prej 48 orësh, raundi i fundit i negociatave i lehtësuar nga kanalet e SHBA-së dha një marrëveshje momentale.
Përpjekjet e Bashkimit Evropian
Përpjekjet e bëra nga BE për të menaxhuar tensionet dhe për të nxitur një marrëveshje midis dy palëve pothuajse nuk u realizuan. Pavarësisht përpjekjeve të gjata dekadash të BE-së për të ndërmjetësuar për të gjetur një zgjidhje për çështjen historike territoriale të Kosovës, një sinergji e nevojshme ndërmjet dy palëve për të bashkëpunuar ende nuk është materializuar, duke e bërë procesin e pajtimit shumë më të vështirë. Në fillim të këtij muaji u zbulua informacioni për propozimin e ri franko-gjerman për zgjidhjen e mosmarrëveshjes territoriale, duke zbuluar një plan për normalizimin e marrëdhënieve nga perspektiva e një të ardhmeje të përbashkët të BE-së, me shkëmbimin e misioneve të përhershme në Prishtinë dhe Beograd. Informacioni i rrjedhur ndryshon shumë nga deklaratat e presidentit të Serbisë Aleksandar Vuçiq për propozimin, pasi ai pretendoi se plani fillimisht përfshinte dhënien e anëtarësimit në OKB të Kosovës në këmbim të rrugës së shpejtë të Serbisë drejt anëtarësimit në BE. Cilido qoftë plani i sugjeruar, me kalimin e kohës bëhet e qartë se asnjë version i asnjë plani nuk do të konkretizohet pa vullnetin për kompromis nga njëra ose nga të dyja palët. Edhepse gatishmëria e BE-së është e pashtershme për të ndërmjetësuar, po bëhet sikur të jetë e parëndësishme si pasojë e ngecjes së porcesit të anëtarësimit për gjithë rajonin. Më saktësisht, në Serbi, këto zhgënjime po e shtyjnë popullsinë të rezonojë më shumë me retorikën ruse kundër BE-së dhe elitën politike të largohet nga vlerat e BE-së. Përveç kësaj, zhvendosja e fokusit të BE-së drejt Lindjes dhe dhënia e statusit të kandidaturës Ukrainës dhe Moldavisë janë konsideruar më tej si lënia pas dore e Ballkanit Perëndimor që është një interpretim i rrezikshëm. Serbia vazhdimisht ka reduktuar vlerat e BE-së dhe ka qenë në rezistencë ndaj përafrimit me politikën e saj të jashtme dhe këtë e dëshmon marrëveshja e shtatorit 2022 midis Serbisë dhe Rusisë, e cila premton konsultime afatgjata për çështjet e politikës së jashtme. Pavarësisht se është një kandidate në BE, qëndrimi zyrtar dhe popullor i Serbisë për pushtimin rus të Ukrainës devijon nga ai i unifikuar i BE-së. Serbia jo vetëm që nuk vendosi asnjë sanksion ndaj Rusisë, por gjithashtu nënshkroi një marrëveshje të re për furnizimin me gaz dhe i la mediat ruse të vazhdojnë të operojnë në vend.
Pse Serbia nuk e ka dënuar agresionin rus?
Një nga arsyet e mungesës së denoncimit të Serbisë ndaj agresionit rus është ndoshta pakënaqësia e përhapur ndaj NATO-s që ndajnë të dy vendet, e pranishme në Serbi që nga bombardimet e NATO-s në 1999 në vend. Një arsye tjetër mund të jenë shpresat se një fitore ruse ndaj Ukrainës mund të japë vendosmëri dhe vrull për kërkesa më të guximshme. Çdo përshkallëzim të tensionit midis Serbisë dhe Kosovës, ekziston një potencial i mundshëm për të prishur procesin e zgjerimit në pjesën tjetër të Ballkanit Perëndimor. Efektet e përhapura kërcënojnë stabilitetin e përgjithshëm të të gjithë rajonit, pasi tensionet etnike në vende të tjera, si në Bosnje dhe Hercegovinë brenda Republikës Srpska, po intensifikohen. Për shkak të së kaluarës së tyre të përbashkët, stabiliteti brenda një vendi të Ballkanit Perëndimor varet shumë nga stabiliteti i një tjetri, po aq sa shpresat për pranim për një vend shpesh lidhen me shpresat e një tjetri. Një konflikt i ri në Kosovë nuk do të inkurajohej vetëm nga Rusia, pasi ndikimi rus mbi politikën serbe pretendohet se po bën presion për një inkursion të armatosur në veri të Kosovës, por gjithashtu do të ishte një arsye për festë për presidentin rus. Një konflikt në Ballkanin Perëndimor, një rajon në pragun e BE-së do të thotë një zhvendosje e vëmendjes nga Ukraina në Serbi dhe Kosovë.
