Edward Joseph, ligjërues në Institutin për Politikë të Jashtme të Universitetit Amerikan “Johns Hopkins” në Uashington, në një intervistë për mediumin serb N1, tha se moszgjidhja e çështjes së Kosovës e ndal Serbinë dhe të gjithë rajonin në rrugën e përparimit, dhe për faktin që vendet evropiane nuk e njohin Kosovën, Serbisë i jepet epërsi në negociata.
I pyetur se cili është problemi kryesor që pengon rajonin, që i pengon rritjes së qëndrueshme të vendeve, stabilitetit dhe progresit të tyre, Joseph thotë se problemet nuk janë ekonomike, pra se problemet ekonomike janë në funksion të atyre politike.
“Kjo ka të bëjë me shpërbërjen e papërfunduar të Jugosllavisë. Pyetja qendrore ka qenë gjithmonë dhe është bërë shumë drejtpërdrejt – çfarë do të ndodhë me serbët që jetojnë jashtë Serbisë. Millosheviqi kishte një përgjigje për këtë, tani e shohim se për fat të keq Vuçiq ka një përgjigje të përtërirë. Çështja politike është ajo që është e pazgjidhur, tensionet politike janë të pazgjidhura. Kjo pengon përparimin në të gjithë rajonin. Ne kemi identifikuar çështjen kyçe, që është çështja e Kosovës. Arsyeja se pse është Kosova nuk është sepse Serbia është një vend më i madh dhe as për shkak të Rusisë, por sepse katër vendet Spanja, Sllovakia, Rumania dhe Greqia nuk duan ta njohin pavarësinë e Kosovës. Dhe ne e shpjeguam se, pra Serbia ka epërsi ndaj Kosovës dhe për shkak të asaj supremacie nuk kritikohet dhe mund të vazhdojë të regresojë dhe të vazhdojë ta manipulojë perëndimin. Ky është thelbi i problemit”, vleron Joseph.
N1: Kur thua se problemin ndër të tjera e kanë krijuar katër vendet e BE-së që nuk e njohin pavarësinë e Kosovës. Kosova e fitoi pavarësinë e saj përmes konfliktit të armatosur, apo jo? Me ndihmën e NATO-s. Kujtojmë që UÇK-ja u quajt terroriste, sepse kështu vepruan. Në atë rast, është e drejta e anëtarëve të BE-së dhe shteteve të tjera dhe Serbisë që të mos e njohin pavarësinë e fituar në këtë mënyrë, apo jo?
“Nuk është se njerëzit nuk mund të kenë këndvështrimin e tyre. Munden, por këtu është pika. Fatkeqësisht, në Beograd me presidentin Vuçiq, dhe narrativën serbe në përgjithësi, narrativa serbe dhe rrëfimi i Vuçiqit dhe të tjerëve e merr sikur historia filloi në vitin 1999, d.m.th. “Historia e Kosovës filloi në vitin 1999 kur NATO bombardoi dhe si ishte e padrejtë që NATO bombardoi Serbinë dhe kjo çoi në pavarësinë në vitin 2008, dhe a nuk është kjo e tmerrshme?”. Historia, historia e fundit e Kosovës në fakt filloi 10 vjet para kësaj – në vitin 1989, kur Serbia, para rënies së Jugosllavisë, para rënies së Murit të Berlinit, kur ende ekzistonte komunizmi, SSSR ekzistonte ende. Pastaj Serbia në mënyrë të njëanshme ia hoqi autonominë Kosovës. Ky është një fakt që pranohet gjerësisht. Sllobodan Millosheviqi e shtyu këtë vendim brenda Prishtinës, dhe Serbia e bëri këtë, dhe kjo ishte shkas, para rënies së Murit të Berlinit, që sinjalizoi fundin e Jugosllavisë. Sepse çfarë do të ishte Jugosllavia? Serbia është vendi më i madh, zgjedhja do të ishte të mbetej në një pozicion vartës në raport me Serbinë, jo me Jugosllavinë. Ishte një pikë kthese, në fakt ishte momenti kur filloi historia për Kosovën. Dhe po, UÇK-ja ka kryer krime dhe për të qenë plotësisht i qartë – përgjegjësit e UÇK-së ka dhënë përgjegjësi për ato krime”, vlerëson profesori.
Ai po ashtu shtoi se është “absolute” që kryesia e UÇK-së ka dhënë përgjegjësi për krimet, duke shtuar se i vetmi lider i të gjitha republikave jugosllave, përfshirë edhe Serbinë, i cili u detyrua të japë dorëheqje ishte Hashim Thaçi.
“Slobodan Millosheviqi tashmë ishte i mundur në zgjedhje. Hashim Thaçi u zgjodh në këtë pozitë kur u detyrua të jepte dorëheqjen dhe të shkonte në gjykatën e themeluar nga SHBA dhe BE për t’u përgjigjur për krimet e kryera kryesisht kundër serbëve. Dhe ky proces është në vazhdim. Ky është realiteti. “Askush nuk injoroi dhe nuk tha se po merren parasysh vetëm krimet e kryera kundër shqiptarëve dhe jo ato të kryera ndaj serbëve, por kjo nuk pranohet këtu, në narrativën që sugjeron se Serbia është viktimë e politikave të zbatuara nga Beogradi”, tha ai.
Josephi thotë gjithashtu se së fundmi ka qenë në Prishtinë dhe se është takuar me serbët e Kosovës. Ai shtoi se prej tyre ka dëgjuar se ndjejnë që nuk përfaqësohen nga lidershipi në Kosovë, d.m.th Lista serbe, lidershipi serb dhe Beogradi.
“Fokusi i shqetësimit të Beogradit, Uashingtonit, Brukselit dhe Berlinit duhet të jetë sigurimi i statusit të serbëve të Kosovës”. Për këtë duhet të bëhet fjalë. Por nuk ndodhi. Procesi, për shkak të supremacisë që ka Serbia, nuk ka të bëjë me atë që është e mirë për serbët e Kosovës. Dhe po e përsëris, serbët e Kosovës me të cilët kam folur nuk e ndajnë pikëpamjen që keni thënë. Ata mendojnë se nuk janë të përfaqësuar. Natyrisht, ata nuk e ndjejnë se kanë të drejta të plota dhe se janë plotësisht të sigurt në Kosovë. Dhe ky duhet të jetë fokusi. Por në vend të kësaj ne jemi të fokusuar në atë që dëshiron Beogradi nga këto negociata, jo në atë që u nevojitet serbëve të Kosovës. Sa më gjatë të zgjasë, aq më keq do të jetë për serbët e Kosovës”, deklaron Joseph.
“Mund të jap një shembull konkret – anëtarësimin e Kosovës në Këshillin e Evropës. Për faktin se Serbia, nën presidentin Vuçiq, është kaq këmbëngulëse kundër çdo njohjeje ndërkombëtare të Kosovës, Serbia po bllokon anëtarësimin e mëtejshëm në Këshillin e Evropës. A e dini se anëtarësimi i Kosovës në Këshillin e Evropës do t’u japë serbëve të Kosovës menjëherë qasje në Gjykatën Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Pra do të ketë një institucioni evropian të thërrasë Prishtinën dhe Albin Kurtin apo ndonjë lider tjetër për t’i bërë përgjegjës për ushtrimin e të drejtave të tyre”, shton ai.
N1: A nuk ka dëshpërim në atë dëshirë – për të ushtruar të drejtat e tyre duhet të kenë mbrojtjen e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut? A nuk duhet të jenë tashmë në gjendje t’i kenë të gjitha ato të drejta brenda komuniteteve ku jetojnë?
“Nuk e kuptoj pyetjen. Nuk ka asnjë dëshpërim në këtë. Unë do ta shprehja ndryshe – pse serbët e Kosovës të mos kenë të njëjtat të drejta si qytetarët e BE-së, të cilat i ka çdo qytetar i Këshillit të Evropës? Të njëjtat të drejta”.
N1: Pse nuk i kanë marrë ende?
“Sepse është një proces joadekuat. Albin Kurti dhe qeveria në Prishtinë duhet të mbajnë përgjegjësi. Të njëjtën pyetje mund ta bëjmë edhe pse shqiptarët në Luginën e Preshevës nuk kanë të njëjtat të drejta”.
N1: Çfarë do të thotë se ata nuk kanë të drejtat e tyre?
Ata besojnë se të drejtat e tyre nuk mbrohen. Dhe kështu vijmë te një arsye tjetër pse qëndrimi i Serbisë në raport me Kosovën nuk është i drejtë. Qëndrimi i Serbisë është: Kosova është pjesë e Serbisë. Kërcënohet integriteti dhe sovraniteti ynë territorial. E megjithatë fakti është se duke filluar nga Millosheviqi e deri në kohën e presidentit Vuçiq, shqiptarëve të Kosovës asnjëherë nuk u janë dhënë të drejta politike në Serbi. Mundësia që një kosovar të bëhet kryeministër i Serbisë nuk është as teorikisht e mundur, siç ndodhi për shembull në Mal të Zi me Dritan Abazoviqin. Fokusi në Kosovë duhet të jetë përmirësimi i të drejtave të serbëve në Kosovën e pavarur sovrane, që është realitet dhe fakt. Dhe sa më gjatë të fokusohemi në çështjet dytësore dhe ëndrrën për kthimin e Kosovës në Serbi, aq më keq do të jetë për serbët e Kosovës”, tha Joseph.
Marrëveshja e Brukselit parasheh gjëra të ndryshme, si leje, dokumente personale, por parasheh edhe diçka që ende nuk është realizuar – Asociacionin e Komunave Serbe.
“Dua të them dy gjëra për këtë. Së pari, është shumë e qartë se ky është obligim i Kosovës. Kjo përsëritet vazhdimisht si nga zyrtarët amerikanë ashtu edhe nga ata evropianë, përsëritet vazhdimisht. Qëndrimi i kryeministrit Kurti është se nuk dëshiron ta zbatojë dhe e ka refuzuar. Por dihet se ky është obligim i Kosovës. Së dyti, nuk është pyetja e vetme, pra, një marrëveshje që nuk është zbatuar. Një numër i madh i marrëveshjeve që nga viti 2013 mes Serbisë dhe Kosovës nuk janë zbatuar. Dhe së fundi, kjo çështje është e ndryshme – çështja e statusit përfundimtar. Çështja e vazhdueshme e pozitës së serbëve të Kosovës nuk mund të zgjidhet nëse keni një shtet fqinj, Serbinë, e cila ende pretendon të gjithë territorin dhe, përveç kësaj, dominon dhe kontrollon politikën serbe përmes Listës Serbe. Përderisa keni një Serbi armiqësore, e cila kundërshton pavarësinë, nuk mund të keni një zgjidhje përfundimtare për statusin e serbëve të Kosovës në vend. Asnjë vend nuk do të pajtohej me këtë. Ajo që duhet të bëjë Kosova është të pajtohet me serbët e Kosovës për Asociacionin e Komunave Serbe në kuadër të marrëveshjes përfundimtare”, u shpreh Joseph.
N1: Ju në thelb thoni “njiheni Kosovën dhe do të merrni të drejtat”?
“Kjo nuk është fare ajo që thashë. Po më fut fjalët në gojë”, përgjigjet profesori.
N1: Ashtu tingëllon?
“Ndoshta kështu ju tingëllon, por unë nuk po them kështu. Serbët ende kanë të drejta në Kosovë, kështu që kjo nuk është e vërtetë. OSBE-ja bën një raport çdo pesë vjet dhe sipas raportit të fundit të rishikimit pesëvjeçar, tregon se ka një përmirësim të të drejtave të njeriut të serbëve të Kosovës. Pra nuk është e vërtetë. Serbët kanë të drejta dhe ato të drejta duhet të respektohen. Por përderisa Serbia nuk heq dorë nga qëndrimi i saj armiqësor dhe vazhdon të kontrollojë politikën serbe në Kosovë, atëherë çështja e statusit përfundimtar nuk do të zgjidhet”, ka përfunduar profesori Edward Joseph.
