Mediumi prestigjioz amerikan, POLITICO, ia ka kushtuar një artikull të veçantë sulmit terrorist në shtatorin e vitin 2023 në Banjskë, me zyrtarë britanikë që i kanë thënë privatisht këtij mediumi se ka prova për përfshirjen drejtpërdrejtë të shtetit serb në këtë sulm.
Shkrimi i plotë nga POLITICO:
Kambanat e alarmit po bien në Prishtinë, Beograd dhe Sarajevë.
Ndërsa vëmendja e Evropës është përqendruar te Ukraina, tensionet në Ballkanin Perëndimor kanë zier dhe liderët në rajon – si dhe në Britani – shqetësohen se presidenti rus Vladimir Putin do ta përdorë momentin për të shfrytëzuar më tej linjat e gabimeve në ish-Jugosllavi.
Ballkani Perëndimor përshkruhet si “pika tjetër e nxehtë” nga figurat në nivelet e larta të qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar – dhe me nxehtësinë që po rritet tani, Britania po shtyn që të gjashtë shtetet e rajonit t’i bashkohen BE-së për të shmangur ndikimin rus.
“Në këtë kohë, me luftën në Evropë dhe duke parë edhe dorën e gjatë të ndërhyrjes ruse në rajon, do të ishe budalla nëse do të hiqje syrin nga Ballkani Perëndimor, ku ka ende çështje të së kaluarës që ende nuk janë kapërcyer”, tha për POLITICO-n Sekretari i Jashtëm britanik, David Lammy, gjatë një vizite në rajon javën e kaluar.
“Interesat e Putinit këtu janë të mbajë rajonin të destabilizuar. Është në interesin e tij të mbajë të shqetësuara vendet që përbëjnë Ballkanin Perëndimor, të ketë një popullsi të destabilizuar dhe të zhvillojë një luftë kibernetike dhe hibride”.
Të gjashtë shtetet e Ballkanit Perëndimor po përpiqen të bëhen shtete anëtare të BE-së, një proces i stërzgjatur në të cilin gjeopolitika mund të jetë po aq e rëndësishme sa përmbushja e detyrave të rreshtimit. Ata përballen me sfida të rëndësishme, si brenda vendit ashtu edhe me fqinjët e tyre. Bosnje-Hercegovina, për shembull, është shtyrë në krizë pasi udhëheqësi serb i Bosnjës Milorad Dodik i shmanget arrestimit për politikat e tij separatiste. Ndërkohë, Serbia e akuzon Kosovën për represion ndaj minoritetit serb, ndërsa Kosova fajëson Serbinë për dhunë brenda territorit të saj.
Ekspertët dhe ministrat e politikës së jashtme kanë frikë se Kremlini do të përpiqet të përfitojë nga tensionet e thella etnike dhe fetare për të nxitur trazira të mëtejshme në të gjithë Ballkanin, duke rrënjosur interesat e Rusisë dhe duke krijuar akoma më shumë telashe në oborrin e pasmë të BE-së.
“Tani për tani ata duhet të ecin përpara ose do të vazhdojnë të jenë shesh lojërash për Rusinë”, tha për POLITICO një zyrtar i Mbretërisë së Bashkuar, i cili foli në kushte anonimiteti pasi nuk ishte i autorizuar për të diskutuar në publik këto çështje. Tani ekziston “një dritare mjaft e vogël” në të cilën shtetet e Ballkanit nuk duhet “të ulen në cep” përpara se Brukseli të konsumohet nga pranimi i Ukrainës, thanë ata.
“Paradoksi është i gjallë këtu”
Lammy beson se Serbia – pavarësisht nga prapakthimi demokratik, rehatia ndaj Rusisë dhe refuzimi i saj i vazhdueshëm për të njohur Kosovën – me të vërtetë dëshiron të anëtarësohet në BE, një proces që e filloi në vitin 2009.
“Por ka perspektiva të ndryshme se si të arrijmë atje dhe sa shpejt dhe sa seriozisht”, tha Lammy gjatë një interviste në kryeqytetin serb Beograd. “Dhe ka një vizion alternativ, dhe ky është një vizion më i errët. Është një pozicion që i ngjan oligarkisë, korrupsionit, kontrollit të fortë shtetëror, i ngjan shumë më tepër një shteti policor. Ekziston edhe ai vizion, dhe këto gjëra kontestohen në këtë pjesë të botës”.
Pengesat e mëdha që Serbia duhet të kapërcejë për t’u bashkuar me bllokun shfaqen në rrugët e Beogradit. Qeveria gjithnjë e më autoritare e udhëhequr nga presidenti Alleksandar Vuçiq, i cili kohët e fundit e priti Dodikun krahëhapur, po testohet ashpër nga një valë protestash në një shkallë të paparë më parë në Serbi.
Qindra mijëra kanë marshuar kundër korrupsionit qeveritar, në demonstratat e organizuara nga studentët mbi shembjen e një strehe betoni në një stacion hekurudhor të rinovuar në qytetin e Novi Sadit që vrau 16 njerëz në nëntor. Ata vazhdojnë të bllokojnë rrugët çdo ditë.
Ata madje i kanë zgjeruar protestat e tyre për të kundërshtuar një ndërtim të propozuar nga dhëndri i Presidentit të ShBA-së Donald Trump, Jared Kushner. Kompleksi i hotelit është planifikuar në vendin e bombarduar të Ministrisë së Mbrojtjes të ish-Jugosllavisë, një memorial për sulmet ajrore të NATO-s që sollën fundin e luftës me Kosovën në vitin 1999. Studentët e lidhin atë plan me marrëveshje të tjera të pasurive të paluajtshme që ata thonë se janë korruptive. Shumë në vend gjithashtu ndjejnë neveri për përfitimin e familjes Trump nga një vend i shkatërruar nga një fushatë bombardimesh të udhëhequr nga Uashingtoni.
Lammy i tha POLITICO-s se “ne qëndrojmë përkrah popullit”, përpara se të ngrinte çështjen e protestave dhe pretendimet për përdorimin e armëve zanore gjatë një takimi me Vuçiqin në pallatin e tij presidencial. Sekretari i Jashtëm britanik ishte atje për të nënshkruar një sërë marrëveshjesh me qëllimet e dyfishta të trajtimit të migracionit të paligjshëm dhe mbajtjes së Serbisë më afër Perëndimit.
Por ishte e qartë në një deklaratë për mediat se Vuçiqi, populisti i gjatë që ka kaluar më shumë se një dekadë në krye të politikës serbe, nuk e pranoi me mirësi të sfidohej. “As që më shkon në mendje të bëj ndonjë koment për protestat dhe demonstratat në Britaninë e Madhe pasi respektoj sovranitetin e Britanisë së Madhe”, tha ai për mediat e kontrolluara fort të Serbisë.
Vuçiqi mohoi gjithashtu se ishte përdorur forcë ose armë akustike kundër protestuesve dhe i doli fort në mbrojtje Dodikut pasi Lammy ngriti veprimet e tij “jokushtetuese” gjatë deklaratave të tyre për mediat. (Qeveria serbe nuk iu përgjigj kërkesave për intervistë).
Flamujt e BE-së nuk valëviten në protesta. Studentët e perceptojnë se Brukseli ka mbyllur një sy ndaj korrupsionit endemik që ata po e dënojnë, pasi BE-ja përpiqet të sjellë Vuçiqin në rreth dhe të fitojë akses në depozitat e litiumit të Serbisë për prodhuesit e baterive të automjeteve elektrike.
Ndryshe nga vendet e tjera në Ballkan, miratimi serb për anëtarësimin në BE nuk duket dërrmues dhe mbështetja e gjerë për Rusinë mbetet. Procesi mund të jetë edhe më i vështirë nëse vendi duhet ta njohë Kosovën si kusht për anëtarësim. Grafitet në të gjithë Beogradin pretendojnë se “Kosova është Serbi”. Një mohim i gjenocidit të vitit 1995 në Srebrenicë të më shumë se 8,000 burrave dhe djemve myslimanë është i dukshëm nga sheshi qendror i Republikës. Të zakonshme, gjithashtu, janë thurjet e “q**** NATO-n, q**** BE-në”.
Serbia në mënyrë diskrete ka lejuar që municionet e saj të përfundojnë në Ukrainë, por është një nga dy vendet evropiane që nuk e sanksionon Rusinë. Udhëheqja e saj avokon anëtarësimin në BE, por mban gjithashtu marrëdhënie të ngushta me Moskën dhe Kinën, me të cilat Beogradi ka thelluar lidhjet ekonomike dhe ushtarake. “Paradoksi është i gjallë këtu”, tha Lammy.
Vizita e Lammyt në rajon filloi në kryeqytetin e Kosovës, Prishtinë, ku pritja e tij nuk mund të ishte më e ngrohtë. Britania, ShBA-ja dhe NATO-ja konsiderohen me respektin më të lartë atje që i dolën në ndihmë Kosovës në luftën me Serbinë. Një brez fëmijësh të quajtur Tonibler, Clinton ose Madeleine sipas liderëve perëndimorë që ndihmuan kombin të fitonte pavarësinë tani janë në mesin e të 20-ave.
Në një intervistë për POLITICO në zyrën e saj, presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, një 40-vjeçare energjike që mban postin e lartë që nga viti 2021, e bën shumë të qartë se gjithçka nuk është mirë në marrëdhëniet me Serbinë, të cilën ajo e përshkruan si “fqinjin e tyre të çmendur hegjemon”.
Krizat e fundit të zjarrit përfshijnë rrethimin e një manastiri ortodoks serb në fshatin Banjskë në Kosovën veriore në vitin 2023 nga persona të armatosur në automjete të blinduara. Një polic dhe tre sulmues serbë u vranë në një përleshje të rëndë për të cilën Kosova fajëson Serbinë, të cilën Beogradi e kundërshton.
Pastaj pati një shpërthim që dëmtoi sistemet e energjisë dhe ujit në një kanal të rëndësishëm dhjetorin e kaluar, të cilin Kosova e quajti “sulm terrorist”. Serbia mohoi përfshirjen dhe pretendoi se incidenti po përdorej si pretekst për të goditur serbët në Kosovë.
Kryeministri në detyrë i Kosovës Albin Kurti, të cilin Beogradi e akuzon për shtypjen e serbëve në vendin e tij, ka paralajmëruar prej kohësh se “kërcënimi i një lufte tjetër” është real, duke përmendur bashkëpunimin e intensifikuar të Serbisë me atë që Osmani e quan “trekëndëshi i së keqes” – Rusia, Kina dhe Irani. Vuçiqi gjithashtu ka përsëritur shpesh ogurin e një konflikti të ri në rajon, duke pretenduar se Kosova po e trajton komunitetin serb në mënyrë të padrejtë.
Trupat e udhëhequra nga NATO nga 29 vende në KFOR, janë vendimtare për ruajtjen e paqes së brishtë. POLITICO ishte në bazën e tyre në kampin “Film City”, ndërsa trupat britanike i thanë Lammyt se besonin se Rusia po mbështet aktivitetet serbe në Kosovë, duke përfshirë edhe operacionet e inteligjencës, vlerësim të cilin e konfirmoi edhe një zyrtar i lartë në Prishtinë. Ushtarët monitorojnë gjithashtu mitingjet politike dhe zgjedhjet, si dhe infrastrukturën kryesore pas shpërthimit të kanalit të Ibër-Lepencit.
Osmani pretendon se Serbia ka ndërhyrë në zgjedhjet e fundit të përgjithshme të Kosovës; se “Qendra Humanitare Serbo-Ruse” në kufi me Kosovën është me të vërtetë një “qendër spiunazhi rus”; dhe se Moska e ka trefishuar shumën e shpenzuar për dezinformimin në Ballkanin Perëndimor që nga pushtimi i Ukrainës.
Ajo këmbëngul se Amerika nën Trumpin është një aleate e besueshme, por paralajmëron se nëse Putini del i inkurajuar nga bisedimet paqeruajtëse të udhëhequra nga ShBA me Ukrainën, Ballkani mund të jetë “tokë pjellore” për një “përhapje” të atij konflikti.
“Nëse këta autokratë që kërkojnë destabilizimin janë në gjendje të bëjnë çfarë të duan… gjërat mund të përshkallëzohen shumë, shumë shpejt në këtë rajon”, thotë ajo. “Pra, parandalimi dhe frenimi janë thelbësore, dhe ne nuk duhet të lejojmë Putinin të ketë rrugën e tij. Vuçiqi ka valëzuar me melodinë e Putinit për një kohë të gjatë. Është koha që ai të vendosë se ku dëshiron ta çojë vendin e tij”.
Lammy po udhëtonte në rajon me Karen Pierce, e dërguara speciale britanike e emëruar së fundmi për Ballkanin Perëndimor. Deri në shkurt, Pierce ishte ambasadorja e Britanisë në Uashington, ku ajo u vlerësua gjerësisht për punën e saj si me administratën Biden ashtu edhe me Trumpin. Ajo ka një histori të gjatë në rajon dhe emërimi i saj shihet si konfirmim se “sa seriozisht e merr Mbretëria e Bashkuar Ballkanin”, tha një diplomat evropian.
Në takimin e Osmanit me Lammyn, presidentja i bëri presion atij për nënshkrimin e një marrëveshjeje ekonomike dhe të sigurisë që do të përfshinte blerje dypalëshe të armëve dhe më shumë operacione të përbashkëta ndërmjet trupave të tyre. Ajo gjithashtu tha për POLITICO se kishte “shprehur zyrtarisht” gatishmërinë e vendit të saj për t’u bashkuar me forcën paqeruajtëse që Britania e Madhe dhe Franca po përpiqen të organizojnë për Ukrainën – por ajo e kushtëzoi atë me nënshkrimin nga ana e MB-së të marrëveshjes së saj të dëshiruar.
Presidentja goditi “paqësimin aktiv” nga palë të paidentifikuara në BE, të cilat ajo i kritikoi për vazhdimin e dhënies së parave për Serbinë pavarësisht tensioneve. Kosova zyrtarisht aplikoi për t’u bashkuar me bllokun në vitin 2022, por ende nuk njihet nga pesë shtete anëtare dhe i është thënë, si Serbisë, se duhet të bëjë më shumë për të normalizuar marrëdhëniet.
Ajo tha se Lammy duhet t’i thotë Vuçiqit që “të ndalojë së sulmuari fqinjët e tij, shumë qartë dhe thjeshtë”, megjithëse në intervistën me POLITICO ai nuk pranoi të atribuonte ndonjë faj për rrethimin e Banjskës. (Privatisht, POLITICO thotë se zyrtarët britanikë pranojnë se ka prova të përfshirjes serbe).
“Po zhvillohet ngadalë”
Në Bosnje-Hercegovinë, Dodiku, presidenti i papërmbajtur i entitetit të drejtuar nga serbët e vendit, u dënua me një vit burg dhe gjashtë vjet ndalim për të mbajtur poste publike për kundërshtimin e urdhrave të të dërguarit ndërkombëtar të paqes, pozicioni i të cilit u krijua për të ndaluar rrëshqitjen e rajonit në luftë. Që atëherë ai i është shmangur një urdhër-arresti mbarëkombëtar për t’u përshëndetur nga Vuçiqi në Serbi dhe nga Putin në Moskë.
Shtetet e Bashkuara dhe Britania e kanë sanksionuar atë vitet e fundit, por ka nga ata që duan që ata të shkojnë më tej, si Arminka Heliq, një refugjate e luftërave jugosllave, e cila tani është anëtare e Dhomës së Lordëve të Mbretërisë së Bashkuar.
“Ne kemi vendosur sanksione të caktuara, por ato nuk janë shkatërruese”, tha ish-këshilltarja e qeverisë britanike për politikën e jashtme. Ajo gjithashtu ka avokuar te ministrat e Mbretërisë së Bashkuar që të dërgojnë trupa në operacionin paqeruajtës të BE-së në Bosnje dhe Hercegovinë.
Lammy nuk e përjashton mundësinë e goditjes së Dodik me sanksione të reja, duke refuzuar të komentojë masa të tilla, përveçse të thotë se “ato mbahen gjithmonë nën shqyrtim”.
Një skenar fatkeqësie që Heliq parashikon është që Dodiku, duke u pozicionuar si “i djathti i së djathtës” dhe duke u paraqitur si viktimë e një “komploti të madh të majtë”, mund të ketë sukses t’i bëjë thirrje Trumpit që të njohë pavarësinë e rajonit të tij në Bosnje-Hercegovinë.
Në një nga baret e Beogradit të mbushur me tym, Helena Ivanov, një studiuese në grupin e ekspertëve të Shoqërisë “Henry Jackson”, paralajmëroi se BE-ja nuk mund të “përballojë të humbasë” Serbinë duke pasur parasysh rrethanat gjeopolitike, duke argumentuar se kjo mund të shkaktojë një valë problemesh në të gjithë rajonin.
“Nëse ktheheni në kohën e Jugosllavisë, nëse dikush do t’i kushtonte më shumë vëmendje asaj që po ndodhte këtu në vitet ’80, mendoj se gjërat mund të kishin shkuar shumë ndryshe. Mendoj se Perëndimi u zgjua me realitetet e asaj që po ndodhte në Jugosllavi, pak si shumë vonë”, tha ajo.
“Dhe unë po pyes veten nëse diçka shumë e ngjashme mund të ndodhë tani, jo se po flasim për një rezultat të njëjtë – sikur po filloni një luftë, jo – por duke u zgjuar në një realitet ku ndikimet e Rusisë dhe Kinës janë rrënjosur aq thellë në këtë vend sa është pak si shumë vonë”.
Heliq pajtohet se Perëndimi po i kushton shumë pak vëmendje dhe këtë ia atribuon zvarritjes graduale të Rusisë në rajon.
“Është si një sëmundje sepse po zhvillohet ngadalë dhe në mënyrë të padukshme. Nuk është një prerje; është si një infeksion dhe një sëmundje ngjitëse që digjet ngadalë”, tha ajo.
Ekziston ndikimi i mediave shtetërore “Russia Today” dhe “Sputnik”, si dhe Kisha Ortodokse Ruse e lidhur me Kremlinin. Fushata dezinformuese po zhvillohen edhe në rrjetet sociale.
Ashtu si Ivanov, edhe Heliq mendon se rreziku mund të bëhet i dukshëm për të huajt shumë papritur nëse Putini lejohet të vazhdojë rrugën e tij, por ndoshta vetëm kur është tepër vonë.
“Mund të shkojë nga keq në tmerr brenda natës sepse ky ka qenë një proces i zbërthimit të institucioneve shtetërore që nga viti 2006, gjithçka që kemi arritur pas luftërave në ’95”, tha Heliq. “Rusia nuk dëshiron një Ballkan të qëndrueshëm, sepse është një dhimbje dhëmbi e vazhdueshme dhe e pafund për Perëndimin dhe i përshtatet shumë mirë Rusisë”.
