Ne do të dëshironim që situata në veri të Kosovës të ishte më e mirë, por të paktën nuk ka tensione. Ne do të donim t’u afroheshim më shumë qytetarëve tanë atje, por Beogradi i minon këto përpjekje dhe i pengon serbët e Kosovës të gëzojnë të drejtat që u janë garantuar, deklaroi Besnik Bislimi, zëvendëskryeministri i parë i Kosovës dhe negociatori kryesor në dialogun ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, në një intervistë për Danas.
Bislimi beson se “qëllimi i Serbisë është ta portretizojë Kosovën si një shtet të dështuar”, ndërsa institucionet e Kosovës si të paaftë dhe se nuk duan të integrojnë pakicën serbe, “gjë që thjesht nuk është e vërtetë”. Serbia nuk përmbahet të sakrifikojë serbët e Kosovës, përfundon Bislimi.
Sipas tij, Kosova është e vetëdijshme se kryetarët aktualë në veri nuk kanë “legjitimitet të plotë” dhe se ka problem me policinë. “Vakuumi institucional nuk i shërben askujt”, shton ai, duke deklaruar se Prishtina po përpiqet ta zgjidhë problemin, “por nuk mund ta bëjë këtë derisa Beogradi po ju bën presion dhe frikëson serbët e Kosovës”.
Ju jeni me profesion ekonomist. Ju e dini shumë mirë se çfarë do të thotë të parandalosh tregtinë e mallrave, kjo sjell dëm për njerëzit e zakonshëm. Sa do të zgjasë “embargoja” e mallrave nga Serbia?
Nuk ka barriera tregtare për mallrat e prodhuara në Serbi, ka disa barriera që vlejnë për produktet kosovare që tentojnë të hyjnë në tregjet brenda territorit të Serbisë. Dhe këto barriera kanë zgjatur për gati dy dekada. Vendimi aktual është thjesht një çështje sigurie, duke pasur parasysh faktet e kontrabandës së armëve në Kosovë, rrugëve të rregullta dhe kamionëve për transportin e mallrave… Duke pasur parasysh hapjen e ekonomisë sonë dhe praninë e shumë vendeve alternative të origjinës për importe, kjo masë nuk mundet as të dëmtojë qytetarët dhe as të çojë në mungesë mallrash. Situata në komunat tjera në Kosovë është dëshmia më e mirë për këtë.
Qeveria e së cilës jeni zëvendëskryeministër flet për “ndalimin e kontrabandës së mallrave dhe barnave”, por për ekzistencën e serbëve në veri të Kosovës, të cilët janë në një lloj “kampi” si pengje të dialogut të pasuksesshëm dhe përshkallëzimit të vazhdueshëm e dhunës, vihet në pikëpyetje kjo gjë.
Nëse i referoheni statistikave zyrtare për importin e mallrave për nevojat e qytetarëve të Kosovës në katër komunat veriore në dekadën e fundit, do të konstatoni se pothuajse 90 për qind në vit është rezultat i aktiviteteve të paligjshme të kontrabandës. Asnjë komunitet nuk duhet të mbështetet në kontrabandën e mallrave thelbësore. Kosova lejon importin legal të të gjitha mallrave dhe financave nga Serbia. Këmbëngulja për t’u mbështetur në instrumentet zyrtare dhe ligjore për tregtinë ndërshtetërore janë përbërësit bazë të një demokracie funksionale, të shtetit ligjor dhe të marrëdhënieve të fqinjësisë së mirë, dhe për rrjedhojë çdo përdorim i termave të tillë si “kamp”, “peng”, “përshkallëzimi i dhunës”. në lidhje me këtë është e pavend dhe vetëm e keqpërdorur për të paraqitur një tablo të shtrembëruar të realitetit. Qytetarët lëvizin lirshëm nga veriu në jug të Mitrovicës, bëjnë tregti me njëri-tjetrin dhe blejnë mallrat e njëri-tjetrit.
Më thoni, publiku sigurisht se është i interesuar për këtë, si duket dialogu në atë sallë të Brukselit ndërmjet përfaqësuesve të Prishtinës dhe Beogradit, kur mbyllen kamerat? Kush thotë çfarë, kush kë fyen, si reagojnë përfaqësuesit e BE-së, me çfarë hani dhe freskoheni?
Të gjitha negociatat janë në thelb të vështira, por dialogu është e vetmja mënyrë për të zgjidhur problemet me njëri-tjetrin. Për ne, në këtë kontekst, është me rëndësi të madhe që t’i japim prioritet të drejtave të të gjithë qytetarëve në demokracinë tonë multietnike dhe asnjëherë t’i instrumentalizojmë apo sakrifikojmë ato për rezultate politike. Ne përpiqemi për një marrëveshje përfundimtare dhe nuk ka dyshim se çdo marrëveshje në fund do të konfirmojë se Kosova dhe Serbia janë shtete të pavarura dhe se duhet të vendosin marrëdhënie normale dhe të mira. Është e vetmja rrugë përpara dhe është në përputhje me aspiratat e të dy vendeve për t’u bërë anëtarë të BE-së. Detajet e tjera janë të një rëndësie dytësore.
Në marrëdhëniet Prishtinë-Beograd ka “reciprocitet” të masave të shëmtuara të ndëshkimit reciprok të qytetarëve. A ka shembuj të ngjashëm të sanksionimit të të drejtave të shqiptarëve në komunën e Bujanocit dhe Preshevës?
Ka një ndryshim të madh. Derisa serbët e Kosovës gëzojnë të gjitha të drejtat e tyre sipas ligjit, Serbia dhe institucionet e saj i udhëzojnë dhe i frikësojnë që të mos i përdorin ato. Në Luginën e Preshevës, shqiptarët janë të diskriminuar institucionalisht dhe gëzojnë dukshëm më pak të drejta sesa serbët e Kosovës në Kosovë. Një shembull i diskriminimit institucional ndaj komunitetit shqiptar në Serbi është pasivizimi i vendbanimit, diçka e paimagjinueshme në Kosovë. Madje, siç flasim, Kosova në mënyrë të njëanshme është duke zbatuar një marrëveshje për njohjen e diplomave, ndërsa Serbia po zbaton heqjen e licencës së diplomave tashmë të njohura.
*Prishtina po mundohet që në këtë “përballje reciprociteti” t’i bëjë ballë Beogradit sa më shumë duke i përkrahur shqiptarët në “Luginën e Preshevës”, siç e quajnë ata. Cili është qëllimi i kësaj në situatën aktuale?
Dialogu i Brukselit nuk ka të bëjë vetëm me normalizimin e marrëdhënieve dypalëshe, por edhe me normalizimin e të dyja shoqërive në raport me komunitetet e tyre. Vëzhgoj me shumë shqetësim vullnetin e fortë të autoriteteve në Beograd për të diskriminuar vazhdimisht dhe në mënyrë agresive ndaj shqiptarëve që jetojnë në Medvegjë, Preshevë, Bujanoc apo Novi Pazar. Sa më pak ky diskriminim, aq më pak do të ishte nevoja për të përdorur burimet e pakta të buxhetit tonë për mbështetjen e tyre. Sigurisht, do të preferoja që autoritetet shtetërore në Beograd të ndajnë para publike për aktivitete kulturore në komunat shqiptare atje, për aktivitete që ruajnë trashëgiminë e tyre, promovojnë gjuhën e tyre etj. Në vend të kësaj, ne shohim zero investime në arsim, diskriminim të rëndë në punësim dhe madje pengesa për fëmijët që të përdorin tekstet shkollore në gjuhën e tyre amtare. Nga ky këndvështrim, Fondi ynë i ndarë thjesht synon të mbulojë boshllëkun e krijuar nga autoritetet shtetërore të Serbisë. Trajtimi i përmirësuar i shqiptarëve në Serbi gjithashtu do të përmirësonte perceptimin e Serbisë në Kosovë në përgjithësi dhe do të dërgonte sinjale të vërteta për synimet e Serbisë për pajtim.
Po tentohet që problemi i shqiptarëve në jug të Serbisë qendrore të përfshihet në agjendën e dialogut të Brukselit ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës. Kjo nuk u mbështet nga SHBA dhe BE. Pse?
Më lejoni t’ju kujtoj paragrafin nga preambula e Marrëveshjes për rrugën drejt normalizimit të marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë (27 shkurt 2023): “Të vetëdijshëm se paprekshmëria e kufijve dhe respektimi i integritetit dhe sovranitetit territorial dhe mbrojtja e pakicave kombëtare janë kusht themelor për paqen”. Ne do të insistojmë që ta mbrojmë pakicën shqiptare në Serbi me të njëjtën energji siç bën pala tjetër për komunitetin serb në Kosovë dhe besoj se do të ishte paradoksale nëse do të silleshim ndryshe. Kjo temë është e pashmangshme, nëse të dyja palët, Kosova dhe Serbia, synojnë arritjen e një marrëveshjeje gjithëpërfshirëse për normalizimin e plotë të marrëdhënieve.
Në përputhje me sanksionet e vendosura nga BE-ja ndaj Qeverisë së Kosovës, në çfarë drejtimi mund të pritet vazhdimi i dialogut dhe nëse ka fare dialog, i cili do të mund të zgjidhte shumë probleme që dukshëm janë “të këndshme” për politikën. mbijetesa e kryeministrit kosovar, por edhe e presidentit serb?
Dialogu është i shumëanshëm, por sipas mendimit tonë, ai duhet të fokusohet në dy shtylla kryesore, konkretisht zbatimin e marrëveshjes bazë dhe bisedimet për normalizimin e plotë të marrëdhënieve. Kosova mbështeti marrëveshjen bazë dhe ofroi nënshkrimin e saj. Pala tjetër nuk pranoi të firmoste dhe çdo ditë jo vetëm konfirmon qëndrimin se nuk e pranoi planin, por punon intensivisht për të shkelur dispozitat e tij. Strategjia më e mirë për pengimin e hapur të zbatimit të saj është përshkallëzimi, Serbia është shumë e suksesshme në këtë. Serbia jo vetëm që e ridrejtoi dialogun e Brukselit nga normalizimi në menaxhimin e krizave, por gjithashtu arriti të promovojë BE-në nga një ndërmjetësues (ndërmjetës) në një negociator. Njoftimi i BE-së i datës 3 qershor, së bashku me masat e mëvonshme të vendosura, e vërtetojnë këtë. Megjithatë, në më pak se dy javë, do të mbahet një takim i ri i nivelit të lartë.
*Çfarë prisni nga dialogu i ri i vjeshtës ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës dhe a do të ndodhë realisht pas mosrespektimit të “Marrëveshjes së Ohrit” dhe çfarë po ju përgatisin SHBA-ja dhe BE-ja?
Serbia u pajtua me tekstin e Marrëveshjes dhe zbatimi i plotë i saj na çon në një situatë të re dhe më stabile se sa është tani. Me marrëveshjen bazë (27 shkurt), Serbia u pajtua që ta trajtojë Kosovën si një anëtare sovrane të barabartë, të njohë integritetin tonë territorial, të mbajë marrëdhënie normale si me të gjithë fqinjët e tjerë dhe të mbështesë anëtarësimin e Kosovës në organizatat ndërkombëtare. Ne e kuptojmë se nuk ka njohje formale dhe ky ishte një lëshim i madh i Kosovës. Është e rëndësishme që ne kemi ndërtuar marrëdhënie të qëndrueshme si anëtarë të barabartë të bashkësisë ndërkombëtare. Vendime të tilla madhore duhet të merren nga liderë të guximshëm dhe shpresoj se lidershipi i Serbisë do të gjejë forcën për ta zbatuar Marrëveshjen Themelore në tërësi. Kosova ka qenë e gatshme që në fillim dhe është ende për të bërë pjesën e saj.
Realiteti do të ishte kthimi i pjesëtarëve të serbëve nga veriu në Policinë e Kosovës. Është qeveria e Kosovës ajo që duhet të ndërmarrë një hap që do të eliminonte tensionin në sektorin e respektimit të “të drejtave të pakicave” në këtë sektor të sigurisë. Cili është problemi?
Policët serbë të Kosovës u larguan nga policia, ky ishte fillimi i problemit, e për më tepër, është manifestimi kryesor i burimit të përshkallëzimit të sigurisë në veri të Kosovës. Serbia e kuptoi çështjen e targave të automjeteve si një justifikim për të inicuar diçka shumë më serioze, e cila e dimë se ka qenë në përgatitje për një kohë të gjatë. Unë pajtohem që serbët e Kosovës duhet të jenë pjesë e forcës policore dhe pikërisht për këtë arsye, ne kemi hapur disa thirrje për të siguruar që të rekrutojmë më shumë serbë të Kosovës që mund t’u shërbejnë qytetarëve të Kosovës pavarësisht nga përkatësia e tyre etnike. Është fakt i padiskutueshëm se do të ishin punësuar më shumë nëse Serbia do t’i kishte lejuar të aplikonin. Fatkeqësisht, policia e sapoformuar është kërcënuar me dorëheqje në takimet e organizuara nga BIA në Rashkë. Prandaj, sa më pak ndërhyrje nga Serbia do të prodhojë në mënyrë të pashmangshme stabilitet më të madh dhe më shumë siguri në katër komunat veriore.
Kur e prisni shpalljen e zgjedhjeve të reja lokale për katër komunat në veri të Kosovës?
Kemi zhvilluar procedura dhe Ministria e Pushtetit Lokal së shpejti do ta shpallë zyrtarisht aktin nënligjor përkatës. Kjo do t’u japë qytetarëve një instrument për të ndryshuar peizazhin politik dhe për të treguar se ka një vullnet publik për t’u përfshirë në një proces të ri zgjedhor.
*A prisni që serbët, pa një dialog të ndershëm me autoritetet në Prishtinë, të heqin dorë nga ajo që “u tha Beogradi” në zgjedhjet e reja lokale? A jeni gati të bisedoni me ta, pra në këtë moment me Listën Serbe?
Kosova dhe Serbia nuk duhet t’i bëjnë presion serbëve vendas të Kosovës që të zgjedhin. Ne jemi të përfshirë në dialogun lokal me serbët e Kosovës dhe deri më tani kam marrë pjesë në nëntë raunde. Kryeministri Kurti është takuar me ta në disa raste dhe zëvendëskryeministrja jonë Emila Rexhepi e bën këtë rregullisht. Gjithashtu, ministrat e linjës organizojnë takime të fokusuara në sektorë paralelë. Provuam në formate të ndryshme, disa prej tyre ishin mjaft të dobishme. Do të dëshiroja që Beogradi t’i mbështesë serbët e Kosovës që të gëzojnë të drejta të garantuara nga Kosova, pa i kërcënuar se do t’i lirojë nga flukset financiare nga Beogradi apo edhe t’i frikësojë ata në forma të tjera, sa herë që angazhohen në bisedime me përfaqësuesit e qeverisë së Kosovës.
Është e qartë se ka një lidhje mes serbëve dhe shqiptarëve për sa i përket krimit të organizuar dhe korrupsionit, si e shihni që kjo mund të parandalohet nëse nuk ka një koordinim ndërmjet policisë dhe strukturave të sigurisë të të dyja palëve?
Kjo është një pyetje shumë e mirë. Policia dhe strukturat tona të sigurisë në këtë drejtim janë pa dyshim të gatshme të angazhohen me homologët e tyre serbë në përballjen e kësaj sfide. Megjithatë, deri më tani nuk ka pasur asnjë shenjë zyrtare nga Beogradi për t’iu bashkuar këtij bashkëpunimi. Krejt e kundërta. Ne e dimë se situata e sigurisë në veri, e cila është e imponuar nga strukturat ilegale të Serbisë, gjithashtu inkurajon të gjitha llojet e aktiviteteve kriminale dhe korrupsionit që udhëheqin ato struktura.
Qeveria në Prishtinë, të cilën Beogradi nuk e njeh, pati disa takime me atë të Tiranës, por qëndrimi i kryeministrit Edi Rama, sikur nuk pajtohet plotësisht me atë që pret Prishtina prej tij? Cili është problemi?
Krahas Serbisë, marrëdhëniet tona me të gjitha vendet fqinje, mbi të gjitha me Shqipërinë janë të shkëlqyera. Sfida e vetme e politikës së jashtme është normalizimi i marrëdhënieve me Serbinë dhe kjo sfidë prek të gjithë fqinjët tanë që janë të paduruar që ky kapitull të mbyllet në mënyrë që i gjithë rajoni të ecë përpara. Beogradi duhet të pranojë se Kosova është fqinji i saj dhe të bëjë më të mirën prej saj. Ne jemi të gatshëm të ndjekim rrugën e normalizimit të plotë të marrëdhënieve tona.
Kosova e injoron projektin “Ballkani i Hapur”, pra “procesi i Mynihut” është ai për të cilin po përpiqet qeveria juaj, apo ka diçka tjetër?
Kosova mbështet të gjitha iniciativat e integrimit rajonal që dalin apo mbështesin procesin e integrimeve evropiane të vendit dhe rajonit tonë. Procesi i Berlinit ofron platformën më të mirë për këtë, Ballkani i Hapur ishte një zëvendësim, jo një shtesë. Disa prej nesh e kuptuan që në fillim, disave iu desh pak më shumë.
Çka mund të presin serbët në veri të Kosovës, por edhe ata në jug të Ibrit? Pa institucionalizimin e tyre, a është e vështirë të pritet një ulje e tensioneve dhe rreziku i rasteve të reja të dhunës?
Shumica e serbëve të Kosovës jetojnë në jug dhe në mënyrë paqësore e kalojnë jetën e tyre të përditshme me shqiptarët dhe komunitetet tjera. Është e qartë se Beogradi nxit tensione vetëm brenda territorit që e konsideron “të pushtuar”, veriut dhe jo pjesës tjetër. Si e tillë, strategjia e saj mund të kuptohet vetëm në kuadër të diskutimeve të mëparshme të rrezikshme për ndarjen. Është e qartë se nuk bëhet fjalë për mungesë të drejtash, por për ambicie secesioniste. Pozicioni i Serbisë është i paqëndrueshëm, nga njëra anë propaganda shtyn histori se serbët janë nën terror, pastaj presidenti juaj thotë se më pak serb e lanë Kosovën sesa nga fshatrat e Serbisë. Qytetarët tanë në veri duhet të presin vullnetin dhe interesin e plotë të Qeverisë së Kosovës për integrim kuptimplotë, shfrytëzim të plotë të instrumenteve fiskale në dispozicion për rritje ekonomike, përmirësim të arsimit dhe shëndetësisë, punësim proporcional në sektorin publik dhe privat.
Si do të jetë qëndrimi i Kosovës ndaj shqiptarëve etnikë, nga të cilët sipas regjistrimit të fundit të popullsisë në Serbi janë rreth 61.000?
Duhet të kemi parasysh faktin se shqiptarët në Serbi, të cilët kryesisht jetojnë në Luginën e Preshevës, janë historikisht të lidhur me Kosovën. Prandaj, siç e theksova edhe më herët, është obligim që të ballafaqohemi me problemet që çdo vit po shtohen sa i përket të drejtave të shqiptarëve në Serbi.
Policia e Kosovës arreston serbët me dyshimin se kanë kryer krime lufte. Ata ndodhen në paraburgim. Forcat e sigurisë së Serbisë liruan tre policë shqiptarë, të cilët paraprakisht dyshoheshin për “sulm terrorist” në territorin e Serbisë. Si të kapërcehet ekstremizmi i ndërsjellë në të cilin gjyqësori është shpesh vetëm një “mbulesë” për rritjen e tensioneve?
Arrestimi i kriminelëve të luftës nuk renditet si aktivitet në listën e ekstremizmit, dërgimi i trupave ushtarake në një vend fqinj dhe rrëmbimi i pjesëtarëve të forcave të tyre të sigurisë etj. Nuk mund të bëjmë asnjë paralele mes këtyre dy rasteve. Ne e dimë shumë mirë se çfarë ndodhi në Kosovë gjatë luftës së vitit 1998, 1999, e cila ishte brutale dhe e keqe, ku u vranë mbi 11 mijë civilë shqiptarë. Sjellja e drejtësisë për këto krime lufte dhe krime kundër njerëzimit, është detyrë e gjyqësorit tonë.
Çka dini ju si zëvendëskryeministër i Qeverisë në Kosovë për rrjedhën e hetimeve për vrasjen e Oliver Ivanoviqit?
Më kujtohet mirë që kur u vra Oliver Ivanoviç (janar 2018), askush në Kosovë, përfshirë serbët vendas në veri të Kosovës, nuk e drejtoi gishtin te shqiptarët si autorë të mundshëm. Ivanoviq, SNS dhe presidenti i Serbisë, Vuçiq, si dhe shumë media serbe, u demonizuan si “tradhtarë” dhe kjo vazhdoi me muaj para aktit të atentatit. Gjyqësori ynë është duke punuar në këtë rast dhe jemi të sigurt se më shpejt se sa vonë do të ketë rezultate përfundimtare për këtë rast. Serbia së fundmi i kërkoi falje Gjermanisë për përhapjen e thashethemeve të rreme.
Kush fiton dhe kush humbet, për Kosovën, kjo është një pyetje e përjetshme për të cilën ju keni të drejtë të përgjigjeni?
Zgjidhja e konfliktit dhe dialogu nuk do të thotë se njëra palë fiton dhe tjetra humbet. Ne të gjithë përfitojmë nga normalizimi i plotë, duke përfshirë rajonin dhe komunitetin ndërkombëtar në përgjithësi. Ne të gjithë humbasim duke ruajtur armiqësinë. Gatishmëria për t’u përballur me të kaluarën është një parakusht i domosdoshëm për çdo paqe dhe përparim të qëndrueshëm./
