Komisioni Europian ka publikuar gjetjet kyçe të Raportit të Progresit për Kosovën për vitin 2023.
Në raport thuhet se Qeveria e udhëhequr nga Vetëvendosje ende mban një shumicë solide në Kuvend dhe vazhdoi të shtyjë përpara me agjendën e saj ambicioze të reformës në BE.
“Megjithatë, mungesa e vazhdueshme e bashkëpunimit ndërpartiak dhe mosmarrëveshjet brenda shumicës rezultuan të ishin një sfidë për reformat. Përveç kësaj, anëtarët e Kuvendit të Listës Srpska bojkotuan punën e Kuvendit”.
Megjithatë, periudha raportuese dëshmoi arritje të rëndësishme legjislative, duke përfshirë reformën zgjedhore, thuhet më tej.
Në raport, Kosovës i kërkohet të bëjë më shumë kompromise në dialogun me Serbinë për të çuar më tej normalizimin e marrëdhënieve.
“Në përgjithësi, Kosova ka mbetur e angazhuar në dialogun e lehtësuar nga BE-ja për normalizimin e marrëdhënieve me Serbinë, por duhet të demonstrojë përkushtim më serioz, të shtojë më shumë përpjekje dhe të bëjë kompromise për të çuar përpara procesin e normalizimit të marrëdhënieve me Serbinë. Kosova duhet të mbajë zotimet e saj të dialogut dhe të angazhohet për zbatimin e plotë të të gjitha marrëveshjeve të kaluara të dialogut dhe Marrëveshjes për Rrugën drejt Normalizimit dhe Aneksit të Zbatimit të saj”, thuhet në fillim të raportit.
KE thotë se Kosova dhe Serbia pritet të angazhohen në mënyrë më konstruktive për të mundësuar që negociatat për marrëveshjen gjithëpërfshirëse të normalizimit ligjërisht të detyrueshme të fillojnë dhe të tregojnë fleksibilitet për të bërë përparim të shpejtë dhe konkret.
“Normalizimi i marrëdhënieve është një kusht thelbësor në rrugën europiane të të dyja palëve dhe të dyja rrezikojnë të humbasin mundësi të rëndësishme në mungesë të përparimit. Situata në veri të Kosovës është ndikuar nga disa kriza me intensitet të ndryshëm për një sërë çështjesh, me një sulm të dhunshëm kundër Policisë së Kosovës më 24 shtator 2023, që përbën përshkallëzimin më të rëndë të viteve të fundit. Në kuadër të këtij sulmi u gjetën sasi të mëdha të armëve të vogla dhe të lehta (SALË). BE pret që autorët të kapen dhe të sillen shpejt para drejtësisë dhe Serbia të bashkëpunojë plotësisht dhe të ndërmarrë të gjitha hapat e nevojshëm në këtë drejtim”.
Raporti shton se kriza të tjera gjatë periudhës raportuese u shkaktuan nga çështjet e lirisë së lëvizjes, veçanërisht targave, pas vendimit të Qeverisë së Kosovës më 29 qershor 2022 për të zbatuar ri-regjistrimin e të gjitha automjeteve me targa të Kosovës.
“Kjo çoi në tensione në korrik 2022 dhe vazhdoi përmes ngritjes së postblloqeve dhe dorëheqjes kolektive të serbëve të Kosovës nga institucionet e Kosovës në nëntor 2022. Pas tërheqjes së serbëve të Kosovës nga institucionet e Kosovës, u organizuan zgjedhje të pjesshme lokale në katër komunat në veriun e Kosovës. Të planifikuara fillimisht për dhjetor 2022 dhe më pas të shtyra për 23 prill 2023, zgjedhjet e pjesshme për kryetar komune dhe asamble u mbajtën në përputhje me kornizën ligjore të Kosovës dhe u bënë përpjekje që ato të zhvillohen në mënyrë të qetë dhe të rregullt. Megjithatë, pavarësisht Marrëveshjes historike për rrugën drejt normalizimit të arritur në Bruksel më 27 shkurt dhe aneksit të zbatimit të saj të rënë dakord në Ohër, Maqedonia e Veriut, më 18 mars 2023 dhe pavarësisht se Kosova ka zgjatur afatin për regjistrimin e kandidaturave për zgjedhjet e pjesshme lokale, jo të gjitha partitë dhe komunitetet e shfrytëzuan të drejtën e tyre demokratike për të marrë pjesë dhe votuar”.
Pjesëmarrja shumë e ulët (3.47% e votuesve), pas bojkotit të komunitetit serb të Kosovës, tregoi se këto zgjedhje nuk ofrojnë zgjidhje politike afatgjatë për këto komuna, thuhet më tej.
“Mbetet imperativ që të rikthehet një situatë ku serbët e Kosovës marrin pjesë aktivisht në qeverisjen lokale, policimin dhe gjyqësorin në veri të Kosovës. Zgjedhjet e parakohshme lokale duhet të mbahen sa më shpejt në të katër komunat, të organizuara në mënyrë plotësisht gjithëpërfshirëse dhe me pjesëmarrjen e pakushtëzuar të serbëve të Kosovës”.
KE thotë se për shkak të mungesës së hapave vendimtarë për të de-përshkallëzuar dhe në përputhje me deklaratën e 3 qershorit, BE-ja po zbaton një sërë masash përballë Kosovës, të cilat gjithashtu ndikojnë në mbështetjen financiare.
“Këto masa janë të përkohshme dhe plotësisht të kthyeshme, në varësi të hapave të ndërmarra për de-përshkallëzimin e tensioneve në veri të Kosovës. Kosova ka ndërmarrë hapa në drejtimin e duhur, por mbetet ende për të bërë”.
Për reformën në administratën publike, KE thotë se rekomandimet e vitit të kaluar nuk janë zbatuar sa duhet.
“Legjislacioni i ri për zyrtarët publikë dhe pagat u miratuan nga Kuvendi duke përdorur procedura të shpejta. Ligji për pagat është aktualisht në shqyrtim nga Gjykata Kushtetuese. Ligji i ndryshuar për zyrtarët publikë rrezikon të krijojë dhe përkeqësojë boshllëqet ekzistuese në kapacitetet administrative. Kosova është ende në një fazë të hershme në zhvillimin e një sistemi gjyqësor që funksionon mirë. Ka pasur progres të kufizuar gjatë periudhës raportuese. Mbetet nevoja për të forcuar mjetet ekzistuese që mbrojnë integritetin, përgjegjshmërinë, pavarësinë dhe efikasitetin e sistemit të drejtësisë. Ministrja e Drejtësisë dhe krerët e institucioneve kryesore të sistemit të drejtësisë nënshkruan një deklaratë të përbashkët angazhimi dhe plan veprimi për reformën në drejtësi. Nevojitet një ndjekje e shpejtë për të arritur rezultate të prekshme”.
Kosova është në mes të një faze të hershme dhe një niveli të përgatitjes në luftën kundër korrupsionit, thotë KE, derisa shton se korrupsioni mbetet shqetësues.
“Është bërë përparim i kufizuar gjatë periudhës raportuese dhe korrupsioni mbetet një çështje shqetësuese. Ndërsa vitin e kaluar Kuvendi miratoi legjislacion të rëndësishëm kundër korrupsionit dhe korniza ligjore për konfiskimin penal është avancuar, mbetet shumë për t’u bërë për zbatimin e legjislacionit kundër korrupsionit. Pavarësisht përmirësimit të performancës së Agjencisë për Parandalimin e Korrupsionit, mjetet parandaluese kundër korrupsionit të përcaktuara në legjislacion ende nuk janë përdorur plotësisht. Kosova duhet të shtojë përpjekjet për të pasur hetime më proaktive, vendime gjyqësore përfundimtare dhe konfiskim përfundimtar të aseteve”.
Kosova është në një fazë të hershme në luftën kundër krimit të organizuar. Është bërë përparim i kufizuar në hetimin dhe ndjekjen penale të rasteve të krimit të organizuar. Kosova ka miratuar një strukturë të re organizative policore dhe ka përmirësuar kapacitetet e inteligjencës dhe analizës. Operacionet e zbatimit të ligjit kundër krimit të organizuar vazhduan. Përkundër kësaj, mjetet e fuqishme të parapara me Kodin Penal dhe Ligjin për kompetencat e zgjeruara të konfiskimit ende nuk janë shfrytëzuar plotësisht. Lufta kundër krimit të organizuar në veri të Kosovës vazhdon të jetë sfiduese.
Kosova mbeti aktive në luftën kundër terrorizmit dhe luftën kundër dhe parandalimin e ekstremizmit të dhunshëm. Kuadri ligjor për antiterrorizmin është pjesërisht në përputhje me acquis të BE-së dhe standardet ndërkombëtare. Ligji për luftimin e pastrimit të parave dhe financimit të terrorizmit ende nuk është ndryshuar. Autoritetet duhet të jenë më efektive në përpjekjet e tyre për të luftuar pastrimin e parave.
Kuadri ligjor garanton gjerësisht mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe themelore në përputhje me standardet evropiane. Ndërsa kapaciteti për të monitoruar zbatimin e politikave dhe legjislacionit është përmirësuar, kërkohen përpjekje të mëtejshme për të zbatuar në mënyrë efektive të drejtat themelore. Më shumë burime njerëzore dhe financiare duhet t’u ndahen institucioneve përkatëse. Vazhduan përpjekjet për të përmirësuar barazinë gjinore, por Kosova duhet të forcojë më tej zbatimin e legjislacionit.
Kosova ka një kornizë ligjore të vendosur mirë për mbrojtjen e të drejtave të komuniteteve jo-shumicë. Megjithatë, nevojiten veprime të mëtejshme për çështjet e vjetra siç janë mungesa e qasjes së barabartë në arsim dhe punësim, mungesa e përputhshmërisë së gjuhës dhe përfaqësimi i ulët në institucionet publike, duke përfshirë komunitetin rom dhe ashkali.
Kosova ka një nivel të përgatitjes sa i përket lirisë së shprehjes. Është bërë përparim i kufizuar në adresimin e rekomandimeve të raportit të mëparshëm. Shqetësimet mbeten në lidhje me sulmet dhe kërcënimet fizike, fushatat e shpifjeve publike dhe gjuhën e urrejtjes. Veçanërisht shqetësuese është mungesa e lirisë së shprehjes në veri të Kosovës.
Autoritetet e Kosovës vazhduan të bëjnë përparim në menaxhimin e migracionit dhe janë angazhuar me BE-në për zbatimin e Planit të Veprimit të BE-së për Ballkanin Perëndimor të paraqitur në dhjetor 2022 nga Komisioni. Kapaciteti akomodues u rrit. Duhet të ndërmerren hapa për të harmonizuar më tej legjislacionin, duke përfshirë Ligjin për të huajt, me acquis të BE-së dhe standardet ndërkombëtare.
Sa i përket kritereve ekonomike, Kosova ka bërë njëfarë progresi dhe është ndërmjet një faze të hershme dhe një niveli të përgatitjes për zhvillimin e një ekonomie tregu funksionale. Rimëkëmbja ekonomike e Kosovës u moderua ndjeshëm në vitin 2022. Kjo ishte kryesisht për shkak të zvogëlimit të investimeve dhe ngadalësimit të rritjes së konsumit të familjeve si pasojë e inflacionit të lartë, veçanërisht pas fillimit të luftës së agresionit të Rusisë kundër Ukrainës. Pavarësisht elasticitetit që ekonomia ka demonstruar gjatë krizave të fundit, sektori privat vazhdon të pengohet nga sfidat strukturore të gjata, të tilla si një ekonomi joformale e përhapur, një prevalencë e lartë e korrupsionit dhe përgjithësisht sundimi i dobët i ligjit.
Rritja e lartë e të ardhurave për shkak të rritjes së çmimeve dhe rritjes së numrit të njerëzve në punë formale, dhe një nënekzekutim të konsiderueshëm të shpenzimeve kapitale publike çuan në një buxhet pothuajse të balancuar në vitin 2022, ndërkohë që raporti i borxhit publik ra gjithashtu. Inflacioni u rrit në dyshifrorë për shkak të rritjes së çmimeve të energjisë, ushqimeve dhe transportit, duke çuar në një rritje të deficitit të llogarisë korente. Sektori financiar mbeti i mirëkapitalizuar dhe i qëndrueshëm dhe kreditimi bankar vazhdoi të zgjerohej.
Kosova ka bërë përparim të kufizuar dhe është në një fazë të hershme sa i përket kapacitetit të saj për t’u përballur me të
presioni konkurrues dhe forcat e tregut në BE. Sistemi arsimor nuk mëson mjaftueshëm aftësitë e nevojshme kyçe dhe nuk është në përputhje adekuate me nevojat e tregut të punës. Kosova bëri përpjekje në përmirësimin e infrastrukturës rrugore dhe rritjen e investimeve në burimet e rinovueshme, por furnizimi me energji me bazë qymyri, i vjetëruar dhe jo i besueshëm mbetet shqetësim. Kosova ka bërë disa përparime në dixhitalizimin e ekonomisë.
Është bërë progres i kufizuar gjatë periudhës raportuese në fushat e prokurimit publik dhe kontrollit financiar. Sa i përket statistikave, ka pasur disa përparime.
